Chế độ thai sản là một trong những quyền lợi thiết yếu mà pháp luật Việt Nam quy định nhằm bảo vệ sức khỏe cùng quyền lợi của người lao động trong thời kỳ mang thai, sinh con, nuôi con nhỏ. Bảo hiểm thai sản không chỉ áp dụng cho lao động nữ còn có các chế độ nhất định cho người chồng khi vợ sinh con. Việc hiểu rõ các quy định pháp luật liên quan giúp người lao động được hưởng đầy đủ quyền lợi tránh những rắc rối không đáng có trong quá trình làm việc cũng như chăm sóc gia đình.
Điều kiện hưởng chế độ bảo hiểm thai sản
Để được hưởng chế độ thai sản người lao động cần đáp ứng một số điều kiện nhất định theo Luật Bảo hiểm xã hội hiện hành. Cụ thể, người lao động phải đóng bảo hiểm xã hội từ đủ 6 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con hoặc nhận nuôi con nuôi dưới 6 tháng tuổi.
Trường hợp người lao động nữ mang thai gặp vấn đề về sức khỏe và phải nghỉ việc để dưỡng thai theo chỉ định của cơ sở y tế, luật cho phép được hưởng chế độ thai sản nếu đã đóng bảo hiểm xã hội từ đủ 3 tháng trong vòng 12 tháng trước khi sinh.
Đối với người chồng quyền lợi được xác lập nếu đang tham gia bảo hiểm xã hội tại thời điểm vợ sinh con. Tuy nhiên thời gian nghỉ và mức hưởng sẽ khác so với lao động nữ và phụ thuộc vào số con, tình trạng sinh thường hay sinh mổ và các yếu tố liên quan khác.
Quyền lợi của người lao động nữ
Người lao động nữ được nghỉ chế độ thai sản trong thời gian 6 tháng. Trường hợp sinh đôi trở lên, tính từ con thứ hai trở đi, mỗi con được nghỉ thêm 1 tháng. Trong tổng thời gian này, thời gian nghỉ trước sinh không quá 2 tháng. Người mẹ được nghỉ hoàn toàn để phục hồi sức khỏe và chăm sóc trẻ sơ sinh.
Ngoài ra người lao động nữ cũng được nghỉ trong các trường hợp đặc biệt như sảy thai, nạo hút thai, thai chết lưu, phá thai bệnh lý hoặc thực hiện biện pháp tránh thai như đặt vòng hoặc triệt sản. Thời gian nghỉ từ 5 đến 50 ngày tùy theo tuổi thai và phương pháp điều trị.
Một khoản trợ cấp một lần bằng hai lần mức lương cơ sở cũng được chi trả cho người mẹ khi sinh con hoặc nhận nuôi con dưới 6 tháng tuổi, nếu đáp ứng điều kiện đã đóng bảo hiểm xã hội đủ thời gian quy định.
Quyền lợi của người chồng khi vợ sinh con
Một trong những điểm đáng chú ý trong luật là việc người chồng cũng có thể được nghỉ và hưởng chế độ thai sản khi vợ sinh con. Thời gian nghỉ từ 5 đến 14 ngày tùy trường hợp. Cụ thể, nghỉ 5 ngày khi vợ sinh thường, 7 ngày nếu vợ sinh mổ hoặc sinh con dưới 32 tuần tuổi, 10 đến 14 ngày nếu vợ sinh đôi hoặc nhiều con kèm phẫu thuật.
Ngoài ra trong trường hợp người mẹ không đủ điều kiện hưởng chế độ thai sản do chưa đóng đủ bảo hiểm xã hội, người chồng là người duy nhất tham gia bảo hiểm xã hội trong gia đình có thể đứng ra nhận trợ cấp thai sản một lần, mức hưởng là 2 lần mức lương cơ sở tại thời điểm sinh con.
Cách tính mức hưởng bảo hiểm thai sản
Mức hưởng chế độ thai sản hằng tháng được tính bằng 100% mức bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội của 6 tháng trước khi nghỉ việc. Nếu người lao động chưa đủ 6 tháng đóng bảo hiểm, mức hưởng được tính trên bình quân các tháng đã đóng.
Đối với người nghỉ việc vì các lý do khác như sảy thai hay nạo hút thai thì mức hưởng tính theo ngày công. Công thức là mức lương trung bình chia 24 rồi nhân với số ngày nghỉ được hưởng.
Ngoài ra người lao động có thể được nghỉ dưỡng sức sau thai sản nếu sức khỏe chưa hồi phục. Thời gian nghỉ từ 5 đến 10 ngày tùy trường hợp mức hưởng bằng 30% mức lương cơ sở mỗi ngày.
Luật đóng bảo hiểm thai sản
Để có thể được hưởng quyền lợi bảo hiểm thai sản cả người lao động và người sử dụng lao động phải đóng đủ các khoản bảo hiểm xã hội. Tỷ lệ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc là 8% đối với người lao động và 17,5% đối với người sử dụng lao động. Trong đó 3% được trích vào quỹ ốm đau và thai sản – nguồn chi trả chính cho các chế độ liên quan đến thai sản.
Thời gian nghỉ chế độ thai sản vẫn được tính là thời gian tham gia bảo hiểm xã hội. Trong thời gian nghỉ hưởng chế độ người lao động không phải đóng bảo hiểm xã hội nhưng vẫn được ghi nhận liên tục.
Các lưu ý quan trọng khi làm thủ tục hưởng bảo hiểm thai sản
Người lao động cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ gồm giấy khai sinh hoặc trích lục khai sinh của con, giấy ra viện của mẹ (nếu có) và đơn đề nghị hưởng chế độ thai sản. Hồ sơ nộp cho doanh nghiệp nơi đang làm việc, sau đó doanh nghiệp chuyển đến cơ quan bảo hiểm xã hội để giải quyết trong vòng tối đa 10 ngày làm việc.
Trong trường hợp nghỉ việc trước khi sinh người lao động cần nộp hồ sơ trực tiếp tại cơ quan bảo hiểm xã hội nơi cư trú. Mọi thủ tục phải được hoàn tất trong vòng 12 tháng kể từ ngày sinh con hoặc ngày nhận con nuôi.
Bảo hiểm thai sản là một phần không thể thiếu trong chính sách an sinh xã hội. Giúp người lao động đảm bảo được thu nhập cũng như điều kiện chăm sóc sức khỏe khi bước vào giai đoạn quan trọng của cuộc sống. Luật Bảo hiểm xã hội hiện hành đã và đang thực hiện tốt vai trò bảo vệ quyền lợi cho người lao động cả về mặt tài chính lẫn thời gian nghỉ ngơi hợp lý. Việc nắm rõ luật với cả thực hiện đúng quy trình sẽ giúp người lao động chủ động trong bảo vệ quyền lợi và hưởng trọn vẹn các chế độ thai sản.