Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế nhanh chóng với hội nhập sâu rộng với thế giới đang đối mặt với nhiều thách thức về môi trường. Ô nhiễm không khí, nguồn nước suy giảm, biến đổi khí hậu rồi cả suy thoái tài nguyên là những vấn đề ngày càng nghiêm trọng. Trước thực trạng đó Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã ra đời. Được kỳ vọng là bước ngoặt pháp lý nhằm thiết lập một hệ thống quản lý môi trường hiệu quả hiện đại tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.
1. Bối cảnh ra đời và mục tiêu của Luật
Luật Bảo vệ môi trường 2020 được Quốc hội khóa XIV thông qua vào tháng 11 năm 2020 chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2022. Là đạo luật thay thế cho Luật Bảo vệ môi trường 2014 với nhiều sửa đổi bổ sung toàn diện nhằm khắc phục những điểm bất cập trong thực thi pháp luật môi trường thời gian qua.
Mục tiêu của luật không chỉ dừng lại ở việc kiểm soát ô nhiễm mà còn mở rộng phạm vi điều chỉnh sang các vấn đề mới như kinh tế tuần hoàn, biến đổi khí hậu, công nghệ thân thiện môi trường, trách nhiệm xã hội của các chủ thể có liên quan.
2. Những điểm đổi mới nổi bật
Tích hợp giấy phép môi trường
Một trong những đổi mới lớn nhất của Luật là việc tích hợp các loại giấy phép môi trường khác nhau thành một giấy phép duy nhất. Điều này giúp giảm thiểu gánh nặng thủ tục hành chính cho doanh nghiệp đồng thời tăng hiệu quả quản lý nhà nước.
Phân loại dự án theo mức độ tác động
Luật quy định rõ ba nhóm dự án đầu tư giinf nhóm I có nguy cơ tác động môi trường cao, nhóm II trung bình, nhóm III thấp. Việc phân loại này giúp xác định yêu cầu pháp lý phù hợp với từng nhóm đảm bảo tính hiệu quả tránh lãng phí nguồn lực.
Kinh tế tuần hoàn sản xuất sạch hơn
Lần đầu tiên trong một văn bản pháp lý cấp luật, khái niệm kinh tế tuần hoàn được chính thức công nhận. Luật khuyến khích mô hình sản xuất sử dụng ít tài nguyên giảm chất thải tăng cường tái chế. Là xu hướng phù hợp với chuyển dịch xanh toàn cầu.
Quyền tham gia của cộng đồng
Luật mở rộng quyền của cộng đồng dân cư trong việc giám sát phản ánh với tham vấn về các hoạt động có khả năng gây ô nhiễm môi trường. Góp phần tăng tính minh bạch dân chủ trong công tác bảo vệ môi trường.
3. Hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành
Để đảm bảo luật được thực hiện đồng bộ hiệu quả, nhiều nghị định với thông tư đã được ban hành như
-
Nghị định về quy định chi tiết nội dung đánh giá tác động môi trường, cấp giấy phép môi trường
-
Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường
-
Thông tư hướng dẫn về quan trắc, phân loại chất thải, tiêu chí phân nhóm dự án
Hệ thống văn bản hướng dẫn đã giúp cụ thể hóa các quy định của luật làm rõ trách nhiệm của các bên liên quan từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai trong thực tế.
4. Tác động đối với doanh nghiệp với người dân
Với doanh nghiệp
Luật mới tạo ra nhiều thuận lợi nhưng cũng đặt ra không ít yêu cầu bắt buộc. Các doanh nghiệp cần điều chỉnh hoạt động sản xuất để đáp ứng yêu cầu pháp lý mới từ việc lập báo cáo môi trường đến việc lắp đặt hệ thống quan trắc tự động.
Những doanh nghiệp tiên phong áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn sử dụng năng lượng tái tạo hoặc kiểm soát tốt chất thải sẽ có lợi thế cạnh tranh rõ rệt đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam tham gia nhiều hiệp định thương mại có ràng buộc về môi trường.
Với người dân
Người dân được nâng cao quyền tiếp cận thông tin phản ánh giám sát các hoạt động ảnh hưởng đến môi trường xung quanh. Điều này giúp cộng đồng chủ động hơn trong việc bảo vệ môi trường sống đồng thời tạo áp lực tích cực lên chính quyền với doanh nghiệp.
5. Một số thách thức trong quá trình thực thi
Năng lực thực thi chưa đồng đều
Ở nhiều địa phương đội ngũ cán bộ môi trường còn mỏng thiếu chuyên môn sâu. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật như hệ thống quan trắc môi trường tự động hoặc cơ sở xử lý chất thải, chưa đồng bộ khiến việc thực thi luật gặp khó khăn.
Thiếu nhận thức, ý thức tuân thủ
Không ít doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ còn lúng túng trong việc tiếp cận luật mới. Một bộ phận người dân chưa quan tâm đầy đủ đến quyền nghĩa vụ môi trường của mình dẫn đến việc phản ánh sai phạm chưa thực sự hiệu quả.
6. Kiến nghị định hướng sắp tới
Để Luật Bảo vệ môi trường 2020 thực sự đi vào cuộc sống cần triển khai đồng bộ các giải pháp
-
Đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ thực thi pháp luật tại các cấp
-
Tăng cường truyền thông phổ biến nội dung luật bằng hình thức dễ hiểu dễ tiếp cận
-
Đầu tư cho khoa học công nghệ phục vụ công tác quan trắc kiểm soát ô nhiễm
-
Khuyến khích khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các hoạt động bảo vệ môi trường thông qua cơ chế tài chính xanh, ưu đãi thuế, tín dụng
Luật Bảo vệ môi trường 2020 không chỉ là bản cập nhật mới nhất của pháp luật môi trường Việt Nam còn là nền tảng cho chiến lược phát triển xanh trong dài hạn. Để khai thác hiệu quả những điểm tiến bộ mà luật mang lại cần sự chung tay của toàn xã hội từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp, cộng đồng đến mỗi cá nhân.
Việc nắm vững luật với hiểu rõ quyền nghĩa vụ của mình là bước đầu tiên cũng là quan trọng nhất trong hành trình bảo vệ môi trường không chỉ cho hôm nay còn cho thế hệ tương lai.