Luật Tài nguyên nước số 28 năm 2023 do Quốc hội khóa XV ban hành vào ngày 27 tháng 11 năm 2023 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2024 là văn bản pháp luật mới nhất điều chỉnh lĩnh vực tài nguyên nước. Thay thế toàn bộ Luật Tài nguyên nước năm 2012 với các sửa đổi bổ sung trước đó. Được xem là nền tảng pháp lý quan trọng cho việc bảo vệ nguồn nước đảm bảo phát triển bền vững.
Khung điều chỉnh và đối tượng áp dụng
Luật hiện hành quy định quản lý, khai thác, sử dụng, bảo vệ, điều hòa rồi phân phối với phục hồi phát triển tài nguyên nước. Đồng thời luật còn bao gồm nội dung phòng chống khắc phục hậu quả do nước gây ra. Luật áp dụng với nước mặt, nước dưới đất ở lãnh thổ Việt Nam cũng như khu vực thềm lục địa, vùng đặc quyền kinh tế. Một số loại nước như nước khoáng tự nhiên, nước nóng thiên nhiên không thuộc phạm vi điều chỉnh của luật.
Những nguyên tắc mới
Luật năm 2023 dựa trên nguyên tắc an ninh nguồn nước đảm bảo chủ quyền quản lý tập trung theo lưu vực sông; bảo đảm công bằng hợp lý giữa các khu vực; ưu tiên phòng ngừa kết hợp giữa công nghệ hiện đại và kinh nghiệm truyền thống. Luật còn yêu cầu khai thác tài nguyên nước phải kê khai đăng ký cấp phép tuân thủ quy hoạch điều hòa toàn quốc.
Các nội dung mới nổi bật
Luật Tài nguyên nước 2023 có nhiều điểm mới đáng chú ý. Luật quy định chi tiết về hệ thống cơ sở dữ liệu tài nguyên nước quốc gia với chế độ quan trắc hay giám sát. Nội dung điều tra cơ bản tài nguyên nước được làm rõ hơn bao gồm chất lượng, trữ lượng, hiện trạng khai thác. Lập quy hoạch tổng hợp lưu vực sông liên tỉnh được thể chế hóa với quy trình phê duyệt cụ thể.
Luật còn đề cao yếu tố hành lang bảo vệ nguồn nước xác định vùng cấm hạn chế khai thác nước dưới đất ổn định hệ sinh thái. Quy định liên hồ chứa chuyển nước giữa lưu vực sông cùng công nghệ số phục vụ quản lý là các nội dung mang tính đột phá trong quản trị ứng phó với biến đổi khí hậu.
Phân bổ nguồn lực ngân sách, ưu đãi hỗ trợ xã hội hóa hợp tác quốc tế về tài nguyên nước cũng được chú trọng nhằm huy động tổng hợp năng lực toàn xã hội vào bảo vệ nguồn nước.
Thời điểm luật có hiệu lực
Luật số 28/2023/QH15 có hiệu lực kể từ ngày 1 tháng 7 năm 2024. Từ thời điểm này mọi hành vi liên quan khai thác, sử dụng, lập quy hoạch hay vận hành công trình phải tuân thủ văn bản mới. Có một cơ chế chuyển tiếp đối với các giấy phép đã cấp theo luật năm 2012. Các giấy phép cũ sẽ có hiệu lực đến hết thời hạn ghi trên giấy phép được gia hạn hoặc điều chỉnh theo quy định mới.
Hệ thống văn bản hướng dẫn
Để triển khai Luật nhiều nghị định và thông tư được ban hành cùng thời điểm như các nghị định 53 với 54 năm 2024 hướng dẫn chi tiết về cấp phép, điều tra, quy hoạch, hành lang bảo vệ, quan trắc cấp quyền khai thác. Các thông tư hướng dẫn chi tiết kỹ thuật về phân vùng nguồn nước mặt xác định dòng chảy tối thiểu, cơ chế kiểm soát trạm quan trắc. Văn bản hướng dẫn này giúp cơ quan chức năng có căn cứ thực thi đồng bộ thống nhất.
So sánh với Luật 2012
Luật 2023 mở rộng phạm vi điều chỉnh, đặc biệt là hệ thống dữ liệu chuyển nước liên lưu vực, công nghệ số, quan trắc. Luật cũ tập trung vào cấp phép khai thác nhưng thiếu các quy định về điều hòa, cơ sở dữ liệu với chuyển đổi công nghệ phù hợp với biến đổi khí hậu.
Ý nghĩa thực tiễn
Luật mới góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước bảo vệ tài nguyên nước với tầm nhìn dài hạn đa mục tiêu. Luật còn giúp kiểm soát xâm nhập mặn, hạn hán, ô nhiễm giải quyết xung đột lợi ích giữa các vùng. Công tác cấp phép trở nên minh bạch thiết lập trách nhiệm rõ ràng hỗ trợ phát triển kinh tế theo hướng tiết kiệm tài nguyên.
Luật cũng thúc đẩy việc xây dựng hạ tầng kỹ thuật hiện đại áp dụng công nghệ số trong giám sát điều hành đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế trong khai thác nguồn nước liên biên giới.
Thách thức triển khai
Thực tế vẫn còn nhiều khó khăn như năng lực của các cơ quan chuyên môn, cơ chế phối hợp liên ngành, tốn kém trang bị công nghệ dữ liệu. Việc chuyển tiếp giấy phép đồng bộ hóa hệ thống dữ liệu là nhiệm vụ cấp bách. Đào tạo cán bộ thực thi theo nội dung mới tuyên truyền đến cộng đồng là yếu tố then chốt để luật phát huy hiệu quả.
Luật Tài nguyên nước số 28/2023/QH15 là văn bản hoàn thiện mang tính chiến lược trong quản lý nguồn nước tại Việt Nam. Luật thay thế hoàn toàn bản pháp luật trước áp dụng từ ngày 1 tháng 7 năm 2024. Văn bản luật cùng hệ thống nghị định và thông tư hướng dẫn tạo khung pháp lý đầy đủ cho công tác cấp phép, quan trắc, quy hoạch với bảo vệ nguồn nước. Việc triển khai hiệu quả sẽ góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước từ đó phát triển bền vững tăng cường giá trị nguồn nước cho cộng đồng.