Trong bối cảnh toàn cầu hóa phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường do đó rửa tiền trở thành một trong những hành vi nguy hiểm có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thống tài chính quốc gia. Tại Việt Nam Luật Phòng chống rửa tiền năm 2012 được ban hành như một bước đi chiến lược nhằm xây dựng nền tảng pháp lý vững chắc bảo vệ sự minh bạch của dòng tiền nâng cao vị thế của đất nước trong nỗ lực phòng chống tội phạm tài chính. Mặc dù đến nay đã có luật thay thế nhưng Luật số 07 năm 2012 vẫn giữ vai trò quan trọng trong hành trình xây dựng thể chế quản lý tài chính hiện đại.
Mục tiêu và phạm vi điều chỉnh
Luật Phòng chống rửa tiền năm 2012 ra đời với mục tiêu phòng ngừa phát hiện ngăn chặn xử lý hành vi rửa tiền. Bên cạnh đó luật cũng hướng đến việc tăng cường hợp tác quốc tế hoàn thiện cơ chế báo cáo giám sát bảo vệ hệ thống tài chính khỏi những tác động tiêu cực do hành vi hợp pháp hóa tài sản có nguồn gốc bất hợp pháp gây ra.
Phạm vi điều chỉnh của luật khá rộng bao gồm cả tổ chức tài chính và tổ chức kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan. Ngoài ra luật còn điều chỉnh hành vi của cá nhân, tổ chức trong lẫn ngoài nước khi có hoạt động liên quan đến hệ thống tài chính của Việt Nam.
Đối tượng chịu sự điều chỉnh của luật
Luật năm 2012 không chỉ áp dụng cho các tổ chức ngân hàng, công ty bảo hiểm, chứng khoán còn mở rộng ra các đối tượng hoạt động trong lĩnh vực bất động sản, kinh doanh vàng bạc, đá quý, dịch vụ kế toán, kiểm toán, luật sư, công chứng với dịch vụ ủy thác đầu tư. Mọi tổ chức, cá nhân có liên quan đến giao dịch tài chính tại Việt Nam đều có thể là đối tượng được luật nhắm tới nhằm đảm bảo tính bao quát hiệu quả trong công tác phòng chống rửa tiền.
Định nghĩa nhận diện hành vi rửa tiền
Luật đưa ra định nghĩa cụ thể về rửa tiền. Là hành vi trực tiếp hoặc gián tiếp hợp pháp hóa nguồn gốc của tài sản có được từ hoạt động tội phạm. Hành vi rửa tiền bao gồm cả việc sử dụng, chuyển đổi, che giấu với che đậy thông tin liên quan đến tài sản bất hợp pháp. Luật cũng đề cập đến các dạng giao dịch bất thường hay giao dịch có giá trị lớn với giao dịch đáng ngờ cần được kiểm soát chặt chẽ.
Nguyên tắc phòng chống rửa tiền
Luật năm 2012 đặt ra bốn nguyên tắc chính. Một là phòng chống rửa tiền phải đảm bảo đồng bộ liên tục thống nhất giữa các cơ quan với tổ chức. Hai là quyền lợi của tổ chức và cá nhân phải được tôn trọng, đặc biệt trong việc bảo mật thông tin. Ba là mọi hành vi rửa tiền đều bị xử lý nghiêm minh theo pháp luật. Bốn là các hoạt động phòng chống rửa tiền phải phù hợp với điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Các biện pháp phòng ngừa
Một trong những điểm trọng tâm của luật là yêu cầu tổ chức tài chính thực hiện biện pháp nhận biết khách hàng. Bao gồm việc thu thập thông tin cơ bản xác minh danh tính cùng với phân loại rủi ro rồi cả giám sát hoạt động giao dịch. Khi khách hàng có dấu hiệu bất thường hoặc khi có yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền cùng tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính có trách nhiệm áp dụng các biện pháp thẩm tra bổ sung.
Luật cũng quy định rõ việc lưu trữ thông tin, thời hạn bảo quản dữ liệu cùng cách thức cập nhật thông tin khách hàng theo chu kỳ hay khi có thay đổi. Là cơ sở để cơ quan quản lý có thể truy vết giao dịch điều tra nguồn gốc dòng tiền xử lý hành vi vi phạm.
Báo cáo xử lý giao dịch đáng ngờ
Một trong những yêu cầu bắt buộc là các tổ chức tài chính phải báo cáo kịp thời về các giao dịch có giá trị lớn hoặc có dấu hiệu đáng ngờ cho Cơ quan phòng chống rửa tiền trực thuộc Ngân hàng Nhà nước. Giao dịch đáng ngờ được hiểu là những giao dịch bất thường về số tiền, tần suất, phương thức thanh toán hay liên quan đến khách hàng có yếu tố nhạy cảm như cá nhân có ảnh hưởng chính trị hoặc khách hàng từ vùng có nguy cơ cao.
Luật cho phép cơ quan có thẩm quyền tạm thời phong tỏa tài sản rồi đình chỉ giao dịch cả niêm phong tài sản nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm trong khi chờ kết luận điều tra. Là cơ chế hữu hiệu để ngăn chặn kịp thời dòng tiền bất hợp pháp bị tuồn ra khỏi hệ thống hoặc tẩu tán tài sản.
Trách nhiệm của các cơ quan liên quan
Luật phân công rõ trách nhiệm giữa các cơ quan nhà nước trong việc triển khai phòng chống rửa tiền. Ngân hàng Nhà nước là đơn vị chủ trì, xây dựng chính sách giám sát toàn hệ thống tài chính. Bộ Công an chịu trách nhiệm điều tra xử lý hành vi vi phạm. Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng, Bộ Công Thương, Bộ Tư pháp cùng các bộ ngành khác có trách nhiệm trong từng lĩnh vực cụ thể để phối hợp thực hiện luật.
Ủy ban nhân dân các cấp đóng vai trò phổ biến pháp luật với kiểm tra việc thực hiện quy định trong phạm vi quản lý. Hệ thống các tổ chức nghề nghiệp như luật sư, kiểm toán viên, kế toán viên cũng cần chủ động triển khai biện pháp kiểm soát rủi ro theo quy định.
Xử lý vi phạm cùng cơ chế hợp tác quốc tế
Luật năm 2012 quy định xử phạt hành chính đối với tổ chức, cá nhân không tuân thủ nghĩa vụ báo cáo giám sát hay có hành vi che giấu bao che rửa tiền. Trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự phải bồi thường thiệt hại nếu có hậu quả xảy ra.
Ngoài ra luật cũng mở ra cơ chế hợp tác quốc tế trong chia sẻ thông tin hỗ trợ điều tra tương trợ tư pháp phong tỏa tài sản xuyên biên giới. Là bước đi quan trọng giúp Việt Nam hội nhập sâu rộng vào cộng đồng quốc tế tham gia tích cực vào nỗ lực phòng chống rửa tiền toàn cầu.
Luật Phòng chống rửa tiền năm 2012 là một dấu mốc quan trọng trong tiến trình hoàn thiện khung pháp lý tài chính của Việt Nam. Dù sau này đã được thay thế bằng luật mới với nhiều cập nhật hiện đại hơn nhưng văn bản này đã đặt nền móng ban đầu cho hình thành hệ thống kiểm soát tài chính hiệu quả minh bạch với hội nhập quốc tế.
Sự ra đời của luật năm 2012 thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong xây dựng một môi trường đầu tư lành mạnh. Ngăn chặn dòng tiền phi pháp bảo vệ lợi ích quốc gia trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu. Cũng là bài học kinh nghiệm quý giá cho các cơ quan lập pháp quản lý trong việc tiếp tục hoàn thiện chính sách phòng chống rửa tiền trong tương lai