Luật Quốc tế là hệ thống quy phạm pháp lý. Điều chỉnh các quan hệ giữa các quốc gia hoặc giữa quốc gia và tổ chức quốc tế. Không giống như luật quốc gia có cơ quan lập pháp độc lập, luật quốc tế được xây dựng dựa trên thỏa thuận giữa các chủ thể có chủ quyền hay thừa nhận qua thực tiễn quốc tế. Trọng tâm của luật quốc tế là đảm bảo quyền tự do, chủ quyền, trật tự hợp tác giữa các quốc gia.
Trong một thế giới liên kết sâu rộng, quan hệ quốc tế không chỉ là hợp tác ngoại giao và kinh tế còn bao gồm an ninh, môi trường, y tế, nhân quyền, hàng hải, vũ trụ, mạng, công nghệ. Luật quốc tế là khuôn khổ giúp các bên tương tác trên cơ sở bình đẳng và pháp quyền hướng đến lợi ích chung cùng trách nhiệm đa phương.
Khái niệm Luật Quốc tế
Luật quốc tế là bộ quy tắc và chuẩn mực ràng buộc các quốc gia hoặc tổ chức quốc tế khi họ tham gia vào cộng đồng quốc tế. Những nguyên tắc này bao gồm việc ký kết và thực thi điều ước quốc tế, tuân thủ tập quán quốc tế, áp dụng nguyên tắc chung của luật sử dụng án lệ quốc tế làm nguồn tham chiếu. Luật quốc tế được thể hiện qua công ước quốc tế, hiệp định song phương hoặc đa phương, tập quán hình thành qua thực tế của quan hệ quốc tế qua các phán quyết của tòa quốc tế.
Luật Quốc tế có phải là luật không
Câu trả lời là có mặc dù cấu trúc và cách hình thành khác biệt hoàn toàn so với luật quốc gia. Luật quốc tế có tính bắt buộc với các chủ thể đã chấp thuận, các quốc gia chịu trách nhiệm pháp lý nếu vi phạm quy phạm quốc tế. Mặc dù còn thiếu cơ chế cưỡng chế như hệ thống tư pháp nội địa, nhưng sự giám sát qua tòa quốc tế, cơ chế phản đối với moyens diplomatiques vẫn đảm bảo sự tuân thủ khi các quốc gia thực hiện nghĩa vụ quốc tế.
So sánh Luật Quốc tế và Luật Quốc gia
Luật quốc tế có phạm vi áp dụng rộng hơn luật quốc gia, nhưng thiếu cơ chế cưỡng chế thống nhất như cảnh sát, tòa án cấp cao hay hình phạt chính thức. Ngược lại luật quốc gia có hệ thống cơ quan lập pháp, tư pháp, hành pháp đầy đủ. Luật quốc tế không thể áp dụng trực tiếp nếu quốc gia chưa phê chuẩn hoặc chưa nội luật hóa công ước, trong khi luật quốc gia luôn có giá trị thi hành nội địa. Tuy vậy luật quốc tế có ảnh hưởng sâu rộng khi quốc gia tham gia nhiều hiệp định, tham gia tổ chức quốc tế tuân thủ nghĩa vụ đa phương.
Vai trò của Luật Quốc tế
Luật quốc tế đảm bảo môi trường hòa bình Công bằng, tạo lập khung pháp lý cho quan hệ song phương và đa phương, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh, thương mại, môi trường, nhân quyền. Khi có tranh chấp xảy ra các bên có thể dựa vào luật quốc tế đưa ra tòa án quốc tế hay tổ chức trọng tài phù hợp. Luật quốc tế còn định hướng hành vi quốc tế, hạn chế việc sử dụng vũ lực, thúc đẩy hợp tác trong y tế, môi trường, an ninh mạng.
Các nguyên tắc cơ bản của Luật Quốc tế
Luật quốc tế được xây dựng quanh nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia. Những nguyên tắc này có thể được vận dụng linh hoạt trong quá trình học và áp dụng luật quốc tế.
1 Quyền bình đẳng chủ quyền
Mọi quốc gia dù lớn nhỏ đều bình đẳng. Họ có quyền khẳng định lãnh thổ, tham gia tổ chức quốc tế, ký kết điều ước với tư cách bình đẳng.
2 Cấm dùng vũ lực chống lại toàn vẹn lãnh thổ, độc lập chính trị
Quốc gia không được sử dụng vũ lực để tấn công nước khác. Việc sử dụng vũ lực chỉ được phép trong trường hợp tự vệ hoặc theo quyết định của tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc.
3 Giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình
Các quốc gia phải ưu tiên sử dụng biện pháp hòa bình như đàm phán, hòa giải, phân xử, tố tụng để giải quyết tranh chấp.
4 Tôn trọng nghĩa vụ quốc tế
Quốc gia phải chấp hành đầy đủ các nghĩa vụ đã cam kết trong điều ước quốc tế.
5 Tôn trọng quyền con người
Luật quốc tế phải đảm bảo quyền và tự do cơ bản của mọi cá nhân trước pháp luật quốc tế, đồng thời các quốc gia phải tuân thủ trong chính sách nội bộ.
6 Hợp tác quốc tế
Các bên phải hợp tác với nhau trong lĩnh vực y tế, môi trường, chống tội phạm xuyên quốc gia, đối phó khủng hoảng nhân đạo.
7 Tôn trọng lãnh thổ và quyền tài phán
Mỗi quốc gia có quyền quyết định diễn biến từ hải phận, lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế đến thềm lục địa. Các bên cần tôn trọng phạm vi quyền tài phán của nhau.
Bảy nguyên tắc cơ bản của Luật Quốc tế
Nếu tổng hợp đầy đủ, ta có thể liệt kê 7 nguyên tắc trọng yếu sau
- 1 bình đẳng chủ quyền
- 2 cấm dùng vũ lực
- 3 giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình
- 4 nghiêm túc thực hiện nghĩa vụ quốc tế
- 5 tôn trọng quyền con người
- 6 hợp tác quốc tế vì lợi ích chung
- 7 tôn trọng thẩm quyền lãnh thổ và vùng biển
Những nguyên tắc này tạo thành nền tảng để quốc gia buộc phải tuân thủ tránh xâm phạm thúc đẩy hợp tác trong cộng đồng quốc tế.
Luật quốc tế đóng vai trò thiết yếu trong thế giới hiện đại để điều hòa các lực lượng chồng chéo giữa các quốc gia. Bảo đảm quyền con người duy trì ổn định toàn cầu theo cách dựa trên luật pháp thay vì sức mạnh. Sự khác biệt giữa luật quốc tế và luật quốc gia nằm ở cơ chế hình thành với áp dụng cả cưỡng chế nhưng nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế vẫn thể hiện tính hiệu quả công bằng. Việc hiểu vận dụng bảy nguyên tắc cơ bản sẽ giúp bất kỳ ai quan tâm đến quan hệ quốc tế thể hiện vai trò công dân toàn cầu một cách có trách nhiệm hiệu quả.