Bạo lực gia đình không chỉ gây tổn hại cho thể chất tinh thần của nạn nhân còn để lại hậu quả nghiêm trọng đối với sự phát triển của trẻ em cùng sự ổn định của xã hội. Không còn là vấn đề riêng tư mà đã trở thành mối quan tâm của toàn cộng đồng. Trước những diễn biến mới, Quốc hội đã thông qua Luật phòng chống bạo lực gia đình số 13 năm 2022 nhằm tăng cường hiệu quả phòng ngừa, can thiệp hỗ trợ các nạn nhân một cách toàn diện hơn.
Bối cảnh ra đời và mục tiêu của luật
Luật phòng chống bạo lực gia đình năm 2007 là văn bản đầu tiên đặt nền móng pháp lý cho việc nhận diện xử lý phòng ngừa hành vi bạo lực trong gia đình. Tuy nhiên sau 15 năm áp dụng nhiều điểm bất cập đã bộc lộ. Bạo lực ngày càng có xu hướng phức tạp hơn với nhiều hình thức mới như kiểm soát tài chính hay bạo lực qua mạng rồi cả xâm phạm đời tư thậm chí gây tử vong.
Để phù hợp với thực tiễn với cam kết quốc tế Luật phòng chống bạo lực gia đình năm 2022 ra đời với mục tiêu lấy người bị bạo lực làm trung tâm. Luật mở rộng đối tượng áp dụng, hoàn thiện quy trình xử lý đặc biệt nhấn mạnh đến việc can thiệp sớm hỗ trợ hiệu quả truyền thông thay đổi nhận thức.
Các điểm mới nổi bật
Một trong những thay đổi lớn của luật là việc xác định rõ các hành vi bạo lực gia đình không chỉ đơn thuần là đánh đập hay chửi bới mà còn bao gồm hành vi ép buộc tài chính, kiểm soát hành vi, cấm đoán giao tiếp hay làm tổn thương về danh dự. Luật cũng công nhận những hành vi diễn ra trên không gian mạng qua tin nhắn, điện thoại hay mạng xã hội nếu gây tổn hại tâm lý cho người thân.
Luật bổ sung nhiều biện pháp bảo vệ khẩn cấp như cấm tiếp xúc tạm thời áp dụng ngay trong vòng 24 giờ khi có dấu hiệu nguy hiểm. Người bị bạo lực có thể được hỗ trợ chỗ ở tạm thời được tư vấn tâm lý cả được chăm sóc y tế hỗ trợ pháp lý ngay cả khi không có giấy tờ tùy thân.
Mạng lưới cơ sở trợ giúp nạn nhân cũng được mở rộng không chỉ dừng ở trung tâm công lập còn huy động các tổ chức xã hội, nhóm cộng đồng, nhà tạm lánh tư nhân cùng tham gia. Các địa phương có trách nhiệm công bố danh sách cơ sở trợ giúp để người dân dễ dàng tiếp cận khi cần.
Luật cũng tăng cường trách nhiệm của chính quyền địa phương đặc biệt là cấp xã trong việc tiếp nhận tin báo, can thiệp, hòa giải theo dõi sau khi xử lý. Cán bộ làm công tác bảo vệ trẻ em, y tế, công an khu vực, tổ dân phố được yêu cầu phối hợp chặt chẽ xử lý theo quy trình liên ngành.
Truyền thông giáo dục cộng đồng
Một điểm rất quan trọng là luật đã dành riêng một chương quy định về hoạt động truyền thông giáo dục thay đổi hành vi. Hàng năm, tháng sáu được chọn là Tháng hành động quốc gia phòng chống bạo lực gia đình. Các hoạt động bao gồm chiến dịch truyền thông, hội thảo, tọa đàm, truyền hình thực tế, hội thi kỹ năng làm cha mẹ, kỹ năng hòa giải xử lý tình huống gia đình.
Truyền thông không chỉ nhắm vào người lớn mà còn hướng đến trẻ em, thanh niên, cả người gây bạo lực. Nội dung được thiết kế phù hợp từng nhóm đối tượng với sự tham gia của nghệ sĩ, nhà giáo dục, chuyên gia tâm lý với lãnh đạo cộng đồng.
Giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng ứng xử trong gia đình quản lý cảm xúc giải quyết mâu thuẫn cũng được đưa vào chương trình học tại nhà trường. Đây là cách tiếp cận lâu dài để tạo ra sự thay đổi bền vững từ nhận thức đến hành vi.
Vai trò của cộng đồng và tổ chức xã hội
Luật khuyến khích người dân chủ động phát hiện báo cáo các hành vi bạo lực thay vì coi đó là chuyện riêng tư. Các tổ chức xã hội, hội phụ nữ, đoàn thanh niên và tổ chức tôn giáo được khuyến khích lập các nhóm hỗ trợ, tổ tư vấn, đường dây nóng, địa chỉ tin cậy tại cộng đồng.
Những mô hình như nhà tạm lánh, nhóm đồng đẳng, câu lạc bộ phòng chống bạo lực đã phát huy hiệu quả tại nhiều địa phương được nhân rộng trong thời gian tới. Một số tỉnh còn thành lập đội phản ứng nhanh, hỗ trợ ngay khi có trường hợp bạo lực được báo tin đảm bảo an toàn cho nạn nhân trước khi xử lý theo quy định.
Chế tài xử lý vi phạm
Luật quy định rõ các biện pháp xử lý vi phạm từ phạt hành chính, giáo dục tại cộng đồng đến truy cứu trách nhiệm hình sự nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng. Đồng thời người gây bạo lực có thể bị áp dụng biện pháp cấm tiếp xúc bắt buộc tham gia tư vấn tâm lý hay lao động công ích.
Đối với cán bộ công chức có hành vi bạo lực, luật yêu cầu cơ quan chủ quản phải xử lý kỷ luật nghiêm, đồng thời công bố kết quả xử lý để răn đe. Những người cố tình che giấu, tiếp tay hay cản trở việc xử lý bạo lực cũng bị xem là vi phạm pháp luật.
Tác động thực tiễn cùng hướng phát triển
Từ khi luật có hiệu lực, nhiều địa phương đã tổ chức tập huấn cho cán bộ cơ sở, xây dựng quy trình phối hợp liên ngành, lập danh sách địa chỉ trợ giúp. Việc người dân chủ động báo tin tăng rõ rệt cho thấy nhận thức cộng đồng đã có thay đổi tích cực.
Tuy nhiên, để luật thực sự đi vào đời sống, cần có thêm nguồn lực đầu tư cho cơ sở vật chất, hỗ trợ kinh phí vận hành nhà tạm lánh, nâng cao năng lực đội ngũ tư vấn viên với hòa giải viên. Sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền các cấp, cùng với tiếng nói từ cộng đồng sẽ là yếu tố then chốt để luật phát huy hiệu quả.
Luật phòng chống bạo lực gia đình năm 2022 là bước tiến lớn trong tư duy lập pháp từ cách nhìn nhận đến cách hành động. Xác định rõ quyền lợi của người bị bạo lực rồi xây dựng cơ chế hỗ trợ linh hoạt kết hợp mở rộng sự tham gia của cộng đồng chính là chìa khóa để giải quyết tận gốc vấn đề.