Trong xã hội hiện đại quan hệ tình dục là một phần không thể thiếu trong đời sống con người. Tuy nhiên pháp luật vẫn cần can thiệp để bảo đảm rằng hành vi này không xâm phạm đến quyền với lợi ích của người khác đặc biệt là trẻ vị thành niên. Tại Việt Nam không tồn tại một văn bản riêng mang tên luật quan hệ tình dục nhưng nhiều quy định trong Bộ luật hình sự, Luật Trẻ em, các văn bản hướng dẫn đã hình thành một khung pháp lý khá đầy đủ nhằm điều chỉnh hành vi này một cách rõ ràng.
Quan hệ tình dục với độ tuổi đồng thuận theo pháp luật
Một trong những điểm mấu chốt trong việc điều chỉnh hành vi quan hệ tình dục là xác định độ tuổi đồng thuận. Là độ tuổi mà một người có thể tự nguyện đồng ý quan hệ tình dục mà không làm phát sinh trách nhiệm hình sự đối với người còn lại.
Theo pháp luật hiện hành độ tuổi đồng thuận tại Việt Nam là 16 tuổi. Điều này có nghĩa là nếu một người từ đủ 16 tuổi trở lên quan hệ tình dục với người khác cũng từ đủ 16 tuổi trở lên, hai bên hoàn toàn tự nguyện, thì hành vi đó không vi phạm pháp luật. Tuy nhiên nếu một bên từ đủ 18 tuổi trở lên mà quan hệ với người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi dù có sự đồng thuận vẫn bị coi là vi phạm pháp luật.
Pháp luật nghiêm cấm mọi hành vi quan hệ tình dục với trẻ dưới 13 tuổi bất kể có đồng thuận hay không vì đây được coi là hành vi hiếp dâm. Trong trường hợp này người phạm tội có thể bị phạt tù rất nghiêm khắc. Mục đích chính của quy định này là bảo vệ tối đa trẻ em khỏi sự xâm hại, lợi dụng hay bị cưỡng ép dưới bất kỳ hình thức nào.
Các tội danh liên quan đến quan hệ tình dục
Pháp luật hình sự Việt Nam quy định nhiều tội danh liên quan đến hành vi quan hệ tình dục, trong đó đáng chú ý nhất là các điều khoản xử lý hành vi hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu với người chưa đủ tuổi, dâm ô.
Tội hiếp dâm xảy ra khi một người thực hiện hành vi quan hệ tình dục trái với ý muốn của người khác có sử dụng vũ lực hay đe dọa. Là hành vi đặc biệt nghiêm trọng có thể bị phạt tù đến chung thân hay tử hình nếu có tình tiết tăng nặng.
Tội cưỡng dâm là khi một người dùng thủ đoạn để buộc người khác phải quan hệ tình dục với mình dù không dùng vũ lực. Là dạng vi phạm tinh vi hơn thường liên quan đến việc lợi dụng vị thế quyền lực hay tâm lý của nạn nhân.
Tội giao cấu với người chưa đủ 16 tuổi là một trong những tội được quy định rõ để bảo vệ người vị thành niên. Dù hai bên tự nguyện, nếu một người đủ 18 tuổi trở lên mà quan hệ tình dục với người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi, thì hành vi này vẫn bị xử lý hình sự.
Ngoài ra còn có tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi xử lý những hành vi có tính chất quấy rối, sờ mó, kích dục mà không nhất thiết có hành vi giao cấu.
Phân biệt hành vi tình dục tự nguyện cưỡng ép
Pháp luật rất rõ ràng trong việc phân biệt giữa hành vi tình dục tự nguyện cưỡng ép. Nếu cả hai bên đều đủ tuổi đồng thuận với tự nguyện, không có yếu tố ép buộc thì quan hệ tình dục không bị coi là vi phạm pháp luật. Tuy nhiên khi một bên sử dụng vũ lực đe dọa hay lợi dụng sự lệ thuộc về kinh tế, công việc, học hành để buộc người kia quan hệ tình dục, hành vi đó sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định.
Một điểm quan trọng là việc chứng minh yếu tố tự nguyện hay ép buộc trong các vụ án tình dục thường rất khó khăn. Cơ quan điều tra cần xem xét kỹ lưỡng lời khai, bằng chứng, hoàn cảnh xảy ra sự việc để đưa ra kết luận chính xác. Cũng là lý do mà nạn nhân của các vụ việc thường e ngại tố giác vì sợ bị tổn thương về danh dự hay không được tin tưởng.
Vai trò của giáo dục giới tính với nhận thức cộng đồng
Bên cạnh quy định pháp luật, yếu tố quyết định để phòng ngừa các hành vi tình dục trái pháp luật chính là nhận thức xã hội. Giáo dục giới tính đóng vai trò thiết yếu trong việc giúp thanh thiếu niên hiểu rõ giới hạn của pháp luật biết cách tự bảo vệ bản thân tôn trọng quyền của người khác.
Trường học, gia đình với truyền thông cần phối hợp trong việc giáo dục giới tính toàn diện không chỉ dừng lại ở kiến thức sinh học mà còn bao gồm kỹ năng sống, giá trị đạo đức với hành vi xã hội. Điều này giúp thanh thiếu niên không rơi vào các tình huống bị dụ dỗ cưỡng ép hay vi phạm pháp luật do thiếu hiểu biết.
Trách nhiệm của cá nhân và xã hội
Phòng ngừa hành vi quan hệ tình dục trái pháp luật là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Mỗi cá nhân cần hiểu rõ quyền nghĩa vụ của mình biết nói không với hành vi ép buộc hay lợi dụng tình dục. Phụ huynh cần quan tâm đến con cái lắng nghe tạo không gian an toàn để các em chia sẻ những vấn đề khó nói.
Cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội với truyền thông đại chúng cũng cần tăng cường tuyên truyền kiến thức pháp luật xây dựng môi trường sống lành mạnh. Đồng thời khi phát hiện hành vi vi phạm cần kịp thời tố giác phối hợp với cơ quan chức năng để xử lý theo đúng quy định.
Quan hệ tình dục là hành vi mang tính riêng tư nhưng lại có những giới hạn rõ ràng về mặt pháp luật. Việc tuân thủ các quy định về độ tuổi đồng thuận, sự tự nguyện tôn trọng quyền con người là điều cần thiết để đảm bảo mối quan hệ lành mạnh không xâm phạm danh dự và nhân phẩm của người khác. Luật pháp Việt Nam đã có khung quy định đầy đủ để xử lý các hành vi vi phạm nhưng điều quan trọng là mỗi người cần trang bị cho mình kiến thức cần thiết để sống đúng sống an toàn có trách nhiệm với bản thân cũng như cộng đồng.