Quan hệ pháp luật hình thành do đâu và trên cơ sở gì

Quan hệ pháp luật không xuất hiện tự phát mà luôn có cơ sở vững chắc từ quy phạm pháp luật và ý chí của các bên. Luật quy định trước về các tình huống nảy sinh quan hệ, xác định chủ thể tham gia, quyền lợi với nghĩa vụ đi kèm. Quan hệ này chỉ hình thành khi các bên có năng lực pháp lý thực hiện ý chí phù hợp với quy định và luật nhà nước. Như vậy quan hệ pháp luật được tạo ra do sự kết hợp giữa yếu tố bên ngoài là quy phạm pháp luật và yếu tố bên trong là ý chí của dân cư trong khuôn khổ cho phép .

Quan hệ nào sau đây là quan hệ pháp luật

Một quan hệ được xem là quan hệ pháp luật khi có đủ 3 dấu hiệu sau

Có sự tham gia của ít nhất hai chủ thể (cá nhân, tổ chức…)
Phát sinh trên cơ sở quy phạm pháp luật (nghĩa là được pháp luật điều chỉnh)
Các bên có quyền và nghĩa vụ pháp lý với nhau (có thể yêu cầu, bắt buộc, thực hiện trách nhiệm…)

Ví dụ các quan hệ pháp luật

Quan hệ hôn nhân hợp pháp (đã đăng ký kết hôn theo luật)
Quan hệ lao động giữa người lao động và người sử dụng lao động (có hợp đồng lao động)
Quan hệ dân sự về mua bán tài sản (có hợp đồng mua bán)
Quan hệ hành chính giữa công dân và cơ quan nhà nước (ví dụ xin cấp giấy khai sinh)
Quan hệ hình sự giữa người phạm tội và Nhà nước (trong xử lý vi phạm)

Ngược lại, các quan hệ xã hội không được điều chỉnh bởi pháp luật như

Quan hệ bạn bè, đồng nghiệp đơn thuần
Quan hệ tình cảm không đăng ký kết hôn
Quan hệ chơi thể thao tự phát

Quan hệ pháp luật Hình thành như thế nào và cách phân biệt trong thực tiễn

Trong đời sống xã hội, các mối quan hệ luôn hiện hữu phát triển không ngừng. Tuy nhiên không phải quan hệ nào cũng là quan hệ pháp luật. Việc hiểu rõ thế nào là quan hệ pháp luật, nó được hình thành do đâu phân biệt ra sao với các quan hệ xã hội khác là bước nền để vận dụng pháp luật đúng mục đích. Bài viết sau sẽ giúp làm rõ các khía cạnh này một cách hệ thống.

Quan hệ pháp luật hình thành do đâu

Quan hệ pháp luật được hình thành khi có hai điều kiện chính. Một là có sự tồn tại của quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ đó. Hai là có sự kiện pháp lý xảy ra để kích hoạt quy phạm pháp luật đó áp dụng vào thực tiễn.

Sự kiện pháp lý có thể là hành vi như ký hợp đồng, gây thiệt hại, hay sự kiện tự nhiên như cái chết, sự ra đời. Những yếu tố này làm phát sinh quyền và nghĩa vụ pháp lý giữa các bên. Nếu không có sự kiện pháp lý hoặc nếu hành vi không thuộc phạm vi điều chỉnh của luật thì không tạo ra quan hệ pháp luật.

Quan hệ pháp luật xuất hiện trên cơ sở nào

Quan hệ pháp luật luôn dựa trên ba nền tảng. Đầu tiên là quy phạm pháp luật làm cơ sở pháp lý. Thứ hai là chủ thể có đủ năng lực pháp luật và hành vi. Thứ ba là sự kiện pháp lý cụ thể làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt mối quan hệ đó.

Chẳng hạn một hợp đồng lao động có hiệu lực chỉ khi người lao động đủ tuổi và năng lực, người sử dụng lao động có tư cách pháp nhân, hợp đồng ký đúng quy định bắt đầu được thực hiện. Nếu thiếu một yếu tố, quan hệ này không hình thành hay vô hiệu.

Quan hệ nào sau đây là quan hệ pháp luật

Để nhận biết một quan hệ có phải là quan hệ pháp luật hay không, cần kiểm tra các dấu hiệu. Thứ nhất, quan hệ đó có được luật điều chỉnh hay không. Thứ hai, các bên có quyền nghĩa vụ pháp lý cụ thể. Thứ ba, nếu một bên vi phạm thì bên kia có quyền yêu cầu cơ quan có thẩm quyền can thiệp.

Ví dụ một người mua hàng hóa và thanh toán theo hợp đồng là quan hệ pháp luật. Hai người bạn hẹn gặp nhau uống cà phê không tạo ra nghĩa vụ pháp lý nên không phải là quan hệ pháp luật. Quan hệ pháp luật gắn với trách nhiệm, cưỡng chế, hậu quả pháp lý nếu vi phạm.

Quan hệ pháp luật được điều chỉnh bằng gì

Quan hệ pháp luật được điều chỉnh trực tiếp bằng các quy phạm pháp luật cụ thể trong hệ thống văn bản pháp lý. Quy phạm này có thể là điều luật trong bộ luật dân sự, luật đất đai, luật hôn nhân gia đình, luật hình sự… tùy theo lĩnh vực.

Chẳng hạn tranh chấp đất đai được điều chỉnh bởi luật đất đai. Hợp đồng kinh doanh được điều chỉnh bởi luật thương mại. Vi phạm hình sự thì chịu quy định của bộ luật hình sự. Quy phạm xác định ai có quyền, ai có nghĩa vụ cùng cách xử lý khi có xung đột xảy ra.

Cách xác định quan hệ pháp luật trong tình huống

Để xác định chính xác quan hệ pháp luật trong một tình huống thực tế, cần làm theo bốn bước. Đầu tiên là xác định chủ thể có liên quan và năng lực pháp lý của họ. Thứ hai là xác định sự kiện pháp lý hoặc hành vi tạo ra mối quan hệ. Thứ ba là xác định khách thể tức là đối tượng của quyền nghĩa vụ. Cuối cùng là xác định quyền và nghĩa vụ cụ thể dựa theo quy định của pháp luật.

Ví dụ khi A kiện B đòi nợ, cần xác định A với B là chủ thể dân sự. Hành vi ký hợp đồng vay là sự kiện pháp lý. Khách thể là khoản tiền vay. Quyền của A là đòi tiền, nghĩa vụ của B là trả nợ. Đây là quan hệ pháp luật dân sự về hợp đồng vay tài sản.

Quan hệ xã hội và quan hệ pháp luật khác nhau ra sao

Quan hệ xã hội là khái niệm rộng bao gồm mọi mối quan hệ giữa người với người trong cuộc sống như tình bạn, đạo đức, tôn giáo, tập quán, văn hóa. Quan hệ pháp luật chỉ là một phần nhỏ trong số đó và có đặc điểm riêng biệt.

Quan hệ pháp luật có tính pháp lý, được luật quy định rõ ràng có cơ chế bảo vệ nếu bị vi phạm. Quan hệ xã hội không nhất thiết phải có quy phạm điều chỉnh, thường được điều chỉnh bằng đạo đức, dư luận, thói quen.

Các quan hệ xã hội nào được pháp luật bảo vệ

Không phải mọi quan hệ xã hội đều được pháp luật điều chỉnh nhưng những quan hệ nào có ý nghĩa quan trọng về tài sản, nhân thân, trật tự xã hội thì đều được luật quy định rõ để điều chỉnh.

Chẳng hạn quan hệ sở hữu tài sản, quan hệ hôn nhân, quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động, quan hệ hành chính giữa công dân và nhà nước, quan hệ hình sự giữa người phạm tội với xã hội đều được bảo vệ bằng hệ thống quy phạm pháp luật tương ứng.

Sơ đồ tư duy quan hệ pháp luật

Để dễ ghi nhớ, có thể phác họa sơ đồ tư duy đơn giản với các nhánh chính

Quan hệ pháp luật
- Cấu thành
  - Chủ thể
  - Khách thể
  - Nội dung
- Điều kiện hình thành
  - Quy phạm pháp luật
  - Sự kiện pháp lý
  - Năng lực pháp lý
- Phân loại
  - Dân sự
  - Hình sự
  - Hành chính
  - Lao động
- Phân biệt với quan hệ xã hội
  - Có quy phạm pháp luật
  - Có quyền nghĩa vụ cụ thể
  - Có cơ chế cưỡng chế

Quan hệ pháp luật là một khái niệm trung tâm trong pháp lý hiện đại. Hiểu rõ nó hình thành do đâu dựa trên cơ sở nào với cách phân biệt với quan hệ xã hội giúp người dân, sinh viên luật, cả người hành nghề có khả năng áp dụng pháp luật chính xác hơn. Để học sâu hơn bạn có thể yêu cầu mình xây dựng từng bài tập tình huống cụ thể để luyện kỹ năng xác định quan hệ pháp luật một cách thực tế và hiệu quả.