Phối cảnh là kỹ thuật để thể hiện không gian ba chiều trên mặt phẳng hai chiều như giấy vẽ, canvas hay màn hình máy tính. Tác phẩm phối cảnh tốt có chiều sâu, sự thật về độ xa gần được tái hiện một cách sống động. Trong hội họa, kiến trúc, thiết kế nội thất, nhiếp ảnh… phối cảnh là nền tảng không thể thiếu.
Luật xa gần hay luật phối cảnh là gì
Luật phối cảnh còn được gọi luật xa gần phản ánh hiệu ứng thị giác vật thể khi ở xa sẽ trở nên nhỏ và mờ hơn, khi ở gần sẽ lớn và rõ hơn. Điều này xuất phát từ cấu tạo của mắt và cách não xử lý hình ảnh. Dựa vào nguyên lý này chúng vừa tái tạo chiều sâu vừa tạo bố cục hút mắt người xem.
Ba nguyên tắc phổ biến cần nhớ
Gần to, xa nhỏ nghĩa là mọi vật thể dù kích thước thực bằng nhau khi vẽ trong cảnh thì vật ở xa sẽ bị thu nhỏ theo tỉ lệ.
Đường song song hội tụ những cạnh song song trong thực tế sẽ hội tụ tại điểm tụ trên đường chân trời khi vẽ.
Nét đậm gần, mờ xa các chi tiết gần cần vẽ đậm nét và tương phản rõ, các chi tiết xa thì mờ hơn.
Đường chân trời và điểm tụ
Đường chân trời là đường tưởng tượng nằm ngang với tầm mắt vì thế nó là yếu tố quan trọng để định vị phối cảnh. Tùy vị trí quan sát, đường này có thể cao hoặc thấp. Trên đường chân trời đặt một hoặc nhiều điểm tụ tùy loại phối cảnh
-
Phối cảnh một điểm tụ mọi đường song song đều hội tụ về một điểm trên đường chân trời. Thích hợp khi vẽ cảnh nhìn trực diện ví dụ hành lang, con đường hay sân ga.
-
Phối cảnh hai điểm tụ dùng khi góc nhìn không thẳng mà chếch, ví dụ góc nhà phố hay khối kiến trúc. Hai tập đường song song sẽ hội tụ về hai điểm khác nhau trên đường chân trời.
-
Phối cảnh ba điểm tụ xuất hiện khi người vẽ chọn góc nhìn cao hoặc thấp, ví dụ nhìn từ trên cao xuống toà tháp. Lúc này có thêm điểm tụ thứ ba ở trên hoặc dưới đường chân trời.
Phân tích ví dụ phối cảnh hai điểm tụ
Xem hình minh hoạ căn phòng ta thấy đường chân trời ở chính giữa bức vẽ. Hai điểm tụ nằm ở hai đầu trái phải. Các đường sàn và trần kéo dài về hai điểm này. Phản ánh đúng tỷ lệ xa gần.
Một gợi ý để ước lượng kích thước vật thể trong phối cảnh hai điểm tụ là chọn điểm mốc cố định như cửa ra vào rồi căn theo tỷ lệ. Ví dụ ô cửa cao khoảng 2m thì xe hay bàn kê bên cạnh sẽ tương ứng tỷ lệ theo góc nhìn.
Phối cảnh một điểm tụ – cơ bản dễ học
Phối cảnh một điểm đơn giản và thường xuất hiện nhiều. Trong kỹ thuật vẽ cơ bản, người học chỉ cần xác định một điểm tụ nằm giữa. Mọi đường song song hướng về điểm này. Khi đó bố cục rõ ràng, tạo cảm giác sâu và dễ tạo hiệu ứng ánh sáng.
Các chi tiết dùng đường ngang dọc để xây dựng bố cục hỗ trợ đường chân trời và điểm tụ tạo sự cân bằng.
Ứng dụng trong thực tế thiết kế
Phối cảnh không chỉ giới hạn ở mỹ thuật. Kiến trúc sư dùng để tạo phối cảnh công trình hay tĩnh vật nội thất giúp khách hàng hình dung không gian. Nhiếp ảnh gia cũng dùng luật phối cảnh để xác định bố cục, đường dẫn thị giác trong bức ảnh.
Trong thiết kế đồ họa và game điện tử, kỹ thuật phối cảnh giúp tạo trải nghiệm không gian 3D trên nền 2D tạo cảm giác chân thực cho người xem.
Lịch sử và những nhà sáng lập kỹ thuật
Phối cảnh có nguồn gốc từ thời Phục hưng châu Âu. Leonardo Da Vinci là người đã nghiên cứu phân loại phối cảnh đường nét, phối cảnh màu sắc và phối cảnh giảm nhỏ. Còn Brunelleschi là người thực hiện một số tác phẩm phối cảnh chính xác đầu tiên.
Cho đến nay các kỹ thuật này vẫn được áp dụng và cải tiến trong kỹ thuật đồ họa, kiến trúc, game, phim ảnh.
Quy trình vẽ phối cảnh cơ bản
-
Xác định đường chân trời tùy góc nhìn
-
Đánh dấu điểm tụ dành cho phối cảnh 1-2-3 điểm
-
Phác thảo hình dạng cơ bản của vật thể theo các đường dẫn về điểm tụ
-
Xác định tỷ lệ xa gần dựa trên khoảng cách đến điểm tụ
-
Tô bóng, đậm nhạt theo nguyên tắc gần đậm xa nhạt
-
Tinh chỉnh chi tiết dựa trên ánh sáng, bóng đổ
Những lỗi thường gặp và cách tránh
-
Vẽ sai điểm tụ làm cảnh mất độ sâu
-
Thiếu hoặc không đúng tỷ lệ xa gần khiến bức vẽ méo mó
-
Không xác định rõ đường chân trời khiến góc nhìn thiếu hợp lí
Khắc phục bằng luyện tập vẽ hình hộp, cầu thang, phòng ốc theo từng loại phối cảnh cả kiểm tra kỹ bằng thước hoặc phần mềm 3D.
Luật phối cảnh là nền tảng để thể hiện chiều sâu tạo hiệu ứng thị giác chân thực cho hình ảnh. Hiểu rõ đường chân trời, điểm tụ với ứng dụng ba loại phối cảnh ta có thể linh hoạt dựng hình trong nhiều tình huống từ hội họa đến thiết kế kiến trúc. Bài viết đã giải thích lý thuyết đi đôi với hình minh hoạ giúp bạn nắm quy tắc dễ dàng thực hành.