Trong thời đại công nghệ phát triển việc quay phim chụp ảnh trở nên phổ biến đến mức ai cũng có thể làm chỉ với một chiếc điện thoại thông minh. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ ranh giới giữa việc ghi lại hình ảnh và quyền riêng tư cá nhân. Có không ít tình huống tưởng chừng vô hại như chụp ảnh bạn bè tại quán cà phê hay quay clip nơi công cộng rồi chia sẻ lên mạng nhưng lại dẫn đến tranh chấp hay thậm chí bị xử lý theo pháp luật. Vậy pháp luật Việt Nam quy định thế nào về việc quay phim chụp ảnh người khác mà không xin phép. Bài viết này sẽ làm rõ quyền, nghĩa vụ và các giới hạn cần tuân thủ.
Quyền hình ảnh là gì
Theo Bộ luật Dân sự Việt Nam mỗi cá nhân đều có quyền đối với hình ảnh của mình có nghĩa rằng việc ghi hình hay chụp ảnh ai đó không được sự đồng ý rồi sử dụng hình ảnh đó cho bất kỳ mục đích gì cũng đều bị coi là vi phạm quyền cá nhân. Quyền này gắn liền với danh dự, nhân phẩm, đời sống riêng tư mà không thể bị tước bỏ dưới bất kỳ lý do nào nếu không có căn cứ pháp luật hoặc sự đồng thuận rõ ràng.
Đặc biệt nếu việc sử dụng hình ảnh dẫn đến hậu quả xấu cho người bị ghi hình như ảnh hưởng uy tín, danh tiếng gây tổn thương về mặt tinh thần thì người thực hiện hành vi đó có thể bị kiện yêu cầu bồi thường.
Khi nào được quay phim chụp ảnh mà không cần xin phép
Không phải lúc nào quay phim chụp ảnh người khác cũng là hành vi sai trái. Pháp luật cho phép việc ghi hình trong một số trường hợp đặc biệt như sự kiện công cộng, hoạt động xã hội, hội nghị được tổ chức công khai, nơi công cộng có đông người qua lại. Khi đó việc một người xuất hiện trong khung hình không đồng nghĩa với việc bị xâm phạm quyền hình ảnh miễn là hình ảnh đó không bị sử dụng vào mục đích xúc phạm xuyên tạc hay gây hại.
Ngoài ra người dân cũng có quyền ghi hình các hoạt động của cơ quan công quyền như ghi hình cảnh sát giao thông xử lý vi phạm miễn là không cản trở hoặc can thiệp vào công vụ.
Trường hợp quay lén chụp trộm là hành vi vi phạm
Việc chụp ảnh quay phim người khác mà không xin phép đặc biệt là trong không gian riêng tư hoặc hoàn cảnh nhạy cảm sẽ bị coi là hành vi xâm phạm đời sống cá nhân. Những hành vi này bị xử lý nghiêm đặc biệt nếu người thực hiện sau đó lan truyền hình ảnh lên mạng xã hội hoặc sử dụng để xúc phạm bôi nhọ người khác.
Trong thực tế đã có nhiều vụ việc quay lén tại nhà trọ, nhà vệ sinh, phòng thay đồ bị phát hiện xử lý hình sự. Không những vi phạm pháp luật dân sự mà còn có thể cấu thành tội làm nhục người khác, tội truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy hoặc tội xâm phạm bí mật đời tư.
Mức xử phạt theo quy định hiện hành
Tùy theo mức độ vi phạm mà người quay hay chụp ảnh trái phép có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Cụ thể Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thông tin quy định phạt tiền từ 10 đến 20 triệu đồng đối với hành vi thu thập phát tán hình ảnh cá nhân mà không được phép.
Trong trường hợp nghiêm trọng người vi phạm có thể bị truy tố theo tội danh làm nhục người khác hoặc tội đưa trái phép thông tin lên mạng máy tính. Hình phạt có thể từ cải tạo không giam giữ đến phạt tù từ 6 tháng đến 5 năm tùy mức độ với hậu quả gây ra.
Người bị xâm phạm quyền hình ảnh có thể làm gì
Nếu phát hiện hình ảnh của mình bị quay phim hoặc chụp lén rồi phát tán trái phép, người bị xâm phạm có quyền yêu cầu người vi phạm chấm dứt hành vi, xin lỗi công khai bồi thường thiệt hại. Trong trường hợp hành vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật nghiêm trọng có thể gửi đơn tố cáo đến cơ quan công an hoặc khởi kiện tại tòa án.
Người bị hại cần lưu lại bằng chứng như đoạn video, hình ảnh bị phát tán, tài khoản đã đăng tải, lời bình luận gây xúc phạm… để có cơ sở bảo vệ quyền lợi trước pháp luật.
Những lưu ý khi quay phim chụp ảnh người khác
Trước khi chụp ảnh hoặc quay phim ai đó hãy chủ động xin phép thông báo rõ mục đích sử dụng. Đặc biệt với trẻ em, phụ nữ, người lớn tuổi hoặc người không quen biết thì càng cần thận trọng. Tuyệt đối không quay lén chụp trộm trong không gian riêng tư như nhà ở, phòng làm việc, phòng học…
Nếu quay hình ở nơi công cộng cần hạn chế zoom cận mặt người khác tránh đưa ra bình luận cũng như chú thích dễ gây hiểu lầm hay tổn thương không sử dụng hình ảnh của người khác cho mục đích thương mại nếu không có thỏa thuận rõ ràng.
Với các nội dung ghi hình phục vụ báo chí hay truyền thông hoặc quảng bá thì việc xin phép có văn bản đồng ý là yêu cầu bắt buộc theo luật Báo chí và luật Quảng cáo.
Việc quay phim chụp ảnh là quyền tự do cá nhân nhưng không được vượt quá giới hạn mà pháp luật cho phép. Tôn trọng quyền hình ảnh của người khác là hành vi thể hiện văn minh với ý thức pháp luật. Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển mạnh mẽ mỗi người cần chủ động kiểm soát hành vi của mình khi sử dụng máy quay, máy ảnh hay điện thoại. Khi hành động đúng luật tôn trọng lẫn nhau chúng ta góp phần xây dựng một xã hội văn minh, nơi mà sự riêng tư được bảo vệ và nhân phẩm luôn được đặt lên hàng đầu.