Trong bối cảnh xã hội hiện đại việc hiểu với vận dụng pháp luật là kỹ năng quan trọng không chỉ với sinh viên luật hay người hành nghề mà cả với người dân nói chung. Tuy nhiên không phải ai cũng biết cách đọc luật sao cho hiệu quả. Với hệ thống văn bản pháp luật ngày càng đồ sộ nhiều người cảm thấy choáng ngợp khó tiếp cận. Vậy đâu là phương pháp đọc luật hiệu quả để vừa hiểu đúng, vừa áp dụng chính xác vào thực tế
Đọc luật khác đọc văn bản thông thường
Một trong những sai lầm phổ biến là tiếp cận luật như đọc một cuốn sách hay tài liệu học tập thông thường. Trong khi đó, văn bản pháp luật có tính kỹ thuật cao, ngôn ngữ chặt chẽ, logic và nhiều cấp độ quy định. Nếu không hiểu cấu trúc đặc thù này người đọc dễ bỏ sót ý nghĩa quan trọng hoặc hiểu sai tinh thần điều luật.
Luật không được viết theo trật tự liền mạch như văn xuôi mà phân chia thành điều, khoản, điểm với mối liên hệ lôgic chặt chẽ. Một quy định thường không đứng độc lập mà liên quan đến điều luật khác, thậm chí thuộc văn bản pháp luật khác. Do vậy đọc luật cần có kỹ năng phân tích, đối chiếu tra cứu đồng bộ.
Nắm vững cấu trúc văn bản pháp luật
Bước đầu tiên để đọc luật hiệu quả là hiểu cấu trúc một văn bản quy phạm pháp luật. Mỗi văn bản thường gồm các phần sau
-
Phần mở đầu nêu căn cứ ban hành, phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng
-
Phần nội dung chia thành chương, mục, điều
-
Mỗi điều chia thành khoản, mỗi khoản có thể chia tiếp thành điểm
Nắm được cấu trúc này giúp người đọc không bị lẫn lộn dễ định vị nội dung cần tìm. Khi tra cứu một điều luật cụ thể, không nên chỉ đọc riêng lẻ điều đó mà cần đọc cả phần mở đầu, chương và các điều liên quan để hiểu đầy đủ trong bối cảnh hệ thống.
Hiểu thuật ngữ pháp lý
Một trong những khó khăn lớn khi đọc luật là ngôn ngữ. Luật sử dụng nhiều thuật ngữ chuyên ngành, đôi khi khác với nghĩa thông thường. Ví dụ từ người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ trong luật dân sự không thể hiểu đơn thuần là người trưởng thành mà phải căn cứ vào quy định pháp luật.
Do đó, người đọc cần tra cứu phần giải thích từ ngữ nếu có. Đa số luật hiện đại đều có điều giải thích thuật ngữ ở đầu văn bản. Ngoài ra, nên sử dụng từ điển pháp lý hoặc các giáo trình chuyên ngành để hiểu đúng ngữ nghĩa pháp lý, tránh diễn giải theo cảm tính.
Đọc từ tổng thể đến chi tiết
Một lỗi phổ biến là nhảy ngay vào điều luật cụ thể khi có thắc mắc. Trong khi đó cách tiếp cận đúng nên bắt đầu từ tổng thể đến chi tiết. Trước hết đọc phần phạm vi điều chỉnh để biết văn bản điều chỉnh lĩnh vực nào. Sau đó xem sơ đồ chương mục để có cái nhìn bao quát.
Sau khi hiểu cấu trúc chung, hãy đi vào từng chương từng điều. Trong quá trình đó, cần liên hệ giữa các điều khoản, so sánh quy định mới và cũ, xác định quy định nào là nguyên tắc chung, quy định nào là ngoại lệ từ đó mới có thể áp dụng chính xác.
So sánh luật hiện hành và văn bản hướng dẫn
Một điều quan trọng khi đọc luật là không dừng ở văn bản luật gốc mà cần tìm hiểu cả các văn bản hướng dẫn như nghị định, thông tư, công văn giải thích hoặc án lệ. Bởi lẽ luật thường đưa ra quy định khái quát, còn cách thực thi lại nằm ở các văn bản dưới luật.
Ví dụ luật quy định một hành vi bị cấm nhưng không mô tả chi tiết thế nào là vi phạm, thì nghị định xử phạt sẽ nêu rõ hành vi cụ thể cùng mức xử lý. Do đó, người học luật cần rèn thói quen tra cứu nhiều tầng văn bản để hiểu trọn vẹn.
Ghi chú hệ thống hóa nội dung
Đọc luật hiệu quả không chỉ là đọc hiểu mà còn biết ghi chú, hệ thống hóa để sử dụng về sau. Nên chuẩn bị sổ tay riêng để ghi các khái niệm pháp lý, hệ thống chương mục, sơ đồ hóa nội dung. Ngoài ra nên lập bảng so sánh nếu có nhiều văn bản cùng điều chỉnh một lĩnh vực.
Việc ghi chú không nên quá dài dòng mà tập trung vào từ khóa, cấu trúc logic, liên hệ thực tế hoặc ví dụ minh họa. Những ai học luật lâu năm đều có sổ tay pháp lý riêng chứa đầy đủ chú thích, biểu đồ và ví dụ giúp họ ôn tập nhanh chóng và áp dụng thuận lợi.
Liên hệ thực tiễn để hiểu sâu hơn
Pháp luật không chỉ là lý thuyết mà còn gắn với thực tiễn đời sống. Do đó để hiểu luật sâu hơn, người đọc nên kết hợp đọc văn bản với quan sát, ghi nhận các tình huống thực tế. Đó có thể là tin tức pháp lý trên báo chí, vụ án trên truyền hình hoặc kinh nghiệm hành nghề thực tế.
Mỗi điều luật đều có lý do ban hành gắn với một vấn đề xã hội cụ thể. Khi liên hệ điều luật với thực tiễn, người đọc không chỉ nhớ lâu hơn mà còn nhận ra tính nhân văn, công bằng giới hạn áp dụng của pháp luật.
Cập nhật thường xuyên
Luật pháp luôn thay đổi theo thời gian. Một điều luật hôm nay còn hiệu lực có thể bị sửa đổi hoặc thay thế trong năm tới. Vì vậy đọc luật hiệu quả còn đòi hỏi phải thường xuyên cập nhật thông tin mới từ các nguồn chính thống như công báo, website của Bộ Tư pháp, các cơ sở dữ liệu pháp luật chính thức.
Việc dùng tài liệu cũ, luật hết hiệu lực không chỉ gây hiểu lầm mà còn dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng nếu áp dụng sai. Với sinh viên và người làm pháp lý, việc cập nhật là nhiệm vụ bắt buộc.
Đọc luật là một kỹ năng đòi hỏi kiên trì, phương pháp và tư duy logic. Không giống việc đọc văn bản thông thường đọc luật cần hiểu đúng ngôn ngữ pháp lý với nắm vững cấu trúc văn bản cả tra cứu liên văn bản cùng liên hệ thực tế. Khi có hệ thống ghi chú hợp lý kết hợp với cập nhật kiến thức đều đặn người đọc sẽ từng bước hiểu sâu vận dụng pháp luật chính xác hơn.