Hôn nhân không chỉ là sự gắn kết tình cảm giữa hai con người còn là sự liên kết về mặt pháp lý. Một trong những nội dung pháp lý quan trọng trong đời sống vợ chồng là vấn đề tài sản. Tài sản trong hôn nhân không đơn thuần là vật chất mà còn là nền tảng để duy trì cuộc sống chung bảo đảm quyền nghĩa vụ giữa các bên. Trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành chế độ tài sản của vợ chồng được chia thành hai loại cơ bản là theo thỏa thuận theo luật định. Bài viết này tập trung làm rõ chế độ tài sản theo luật định nhằm giúp người đọc hiểu áp dụng đúng trong thực tiễn.
Khái niệm về chế độ tài sản theo luật định
Chế độ tài sản theo luật định là chế độ được pháp luật mặc định áp dụng cho vợ chồng trong trường hợp hai bên không có thỏa thuận nào khác về tài sản trước khi kết hôn. Theo quy định khi vợ chồng không ký kết văn bản thỏa thuận tài sản có ký nhưng văn bản bị tuyên vô hiệu thì chế độ tài sản mặc định theo quy định của pháp luật sẽ được áp dụng là chế độ phổ biến trong thực tế vì phần lớn các cặp vợ chồng ở Việt Nam không có thỏa thuận riêng về tài sản khi kết hôn.
Chế độ tài sản theo luật định xác lập sự phân biệt rõ ràng giữa tài sản chung và tài sản riêng đồng thời quy định cụ thể cách thức quản lý với sử dụng cả định đoạt với chia tài sản khi hôn nhân chấm dứt hay có tranh chấp xảy ra.
Phân loại tài sản trong chế độ luật định
Tài sản của vợ chồng trong chế độ luật định được chia thành hai nhóm chính là tài sản chung và tài sản riêng.
Tài sản chung bao gồm các tài sản do vợ chồng cùng tạo lập trong thời kỳ hôn nhân như thu nhập từ lao động hay sản xuất kinh doanh. Ngoài ra tài sản chung còn bao gồm lợi tức phát sinh từ tài sản riêng, tài sản được thừa kế chung hay được tặng cho chung. Các quyền tài sản gắn liền với tài sản chung cũng được tính là tài sản chung. Ví dụ như quyền sử dụng đất, cổ phần, quyền thuê nhà trong hợp đồng ký dưới tên cả hai vợ chồng.
Tài sản riêng là tài sản mà mỗi bên có trước khi kết hôn, tài sản được thừa kế riêng hay tặng cho riêng trong thời kỳ hôn nhân. Ngoài ra tài sản phục vụ nhu cầu cá nhân như đồ dùng cá nhân, tài sản gắn với quyền tác giả, tài sản được chia riêng từ khối tài sản chung theo quyết định của tòa án cũng được xác định là tài sản riêng. Người có tài sản riêng có quyền sở hữu và định đoạt mà không cần sự đồng ý của bên còn lại trừ khi tài sản đó được đưa vào sử dụng chung hay góp vốn vào kinh doanh chung của vợ chồng.
Quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản
Về nguyên tắc vợ chồng bình đẳng trong việc quản lý với sử dụng tài sản chung. Cả hai đều có quyền và nghĩa vụ ngang nhau trong việc sử dụng tài sản cho các nhu cầu gia đình hay đầu tư hay thực hiện nghĩa vụ dân sự khác. Mọi quyết định liên quan đến tài sản chung có giá trị lớn hay là bất động sản đều cần sự đồng thuận của cả hai bên.
Trường hợp một bên tự ý sử dụng tài sản chung để thực hiện giao dịch dân sự mà không có sự đồng ý của bên kia thì giao dịch đó có thể bị vô hiệu nếu bên kia chứng minh được sự vi phạm về quyền lợi với không chấp thuận hành vi đó là cơ chế bảo vệ lợi ích chính đáng của mỗi bên trong quan hệ hôn nhân.
Về tài sản riêng mỗi bên có toàn quyền định đoạt tuy nhiên nếu trong quá trình sử dụng, tài sản riêng được đưa vào làm vốn kinh doanh chung hay sửa chữa cải tạo bằng nguồn tài chính của cả hai thì phần giá trị gia tăng có thể được coi là tài sản chung với phải chia nếu có ly hôn hay tranh chấp.
Chia tài sản khi ly hôn theo chế độ luật định
Khi vợ chồng ly hôn việc chia tài sản được thực hiện theo nguyên tắc chia đôi nhưng có tính đến các yếu tố như công sức đóng góp, hoàn cảnh mỗi bên, lỗi của mỗi người trong việc làm tan vỡ hôn nhân. Tài sản chung sẽ được chia đều hay theo tỷ lệ hợp lý do tòa án quyết định. Tài sản riêng của ai thì vẫn thuộc quyền sở hữu của người đó mà không đưa vào phân chia trừ khi có căn cứ cho rằng tài sản riêng đã được nhập chung vào tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân.
Tòa án cũng xem xét đến quyền lợi chính đáng của con cái chưa thành niên hoặc người không có khả năng lao động đang được nuôi dưỡng để đưa ra quyết định phân chia tài sản phù hợp đảm bảo sự công bằng và hợp lý.
Vai trò của chế độ luật định trong xã hội
Chế độ tài sản theo luật định đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh quan hệ tài sản giữa vợ và chồng. Nó giúp bảo đảm sự công bằng minh bạch trong quản lý sử dụng tài sản đồng thời là cơ sở pháp lý rõ ràng để giải quyết các tranh chấp nếu xảy ra ly hôn hay phân chia tài sản.
Cũng phù hợp với thực tiễn của đa số người dân Việt Nam, nơi mà việc ký kết thỏa thuận tài sản trước hôn nhân chưa phổ biến bảo vệ quyền lợi của người yếu thế đặc biệt là phụ nữ trong các trường hợp hôn nhân không bình đẳng về kinh tế.
Ngoài ra chế độ tài sản theo luật định giúp giảm thiểu rủi ro pháp lý tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết các vấn đề dân sự phát sinh từ hôn nhân từ đó góp phần xây dựng một xã hội văn minh tôn trọng pháp luật và công bằng trong quan hệ gia đình.
Chế độ tài sản của vợ chồng theo luật định là một phần không thể thiếu trong hệ thống pháp luật hôn nhân và gia đình không chỉ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên còn tạo nên sự ổn định trong quan hệ tài sản giữa vợ và chồng. Việc hiểu rõ với tuân thủ chế độ này giúp mỗi người có thêm kiến thức để xử lý tốt hơn các vấn đề liên quan đến tài sản trong hôn nhân đồng thời tạo cơ sở pháp lý vững chắc khi xây dựng với duy trì cuộc sống gia đình hạnh phúc ổn định với phát triển.