Trên dải đất hẹp miền Trung nơi từng là chiến tuyến chia cắt đất nước trong suốt hai thập kỷ có một bến đò nhỏ nằm lặng lẽ bên dòng sông Bến Hải. Là Bến đò Tùng Luật thuộc xã Vĩnh Giang, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Không chỉ là một bến nước dân sinh Tùng Luật từng là mắt xích sống còn trong hệ thống tiếp tế vận chuyển người với hàng hóa từ miền Bắc vào chiến trường miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ. Hơn cả một địa danh nơi đây là biểu tượng của tinh thần bất khuất với lòng yêu nước sâu sắc của quân dân đôi bờ sông lịch sử.
Vị trí chiến lược bên bờ sông Bến Hải
Sau Hiệp định Genève năm 1954, Vĩ tuyến 17 được tạm thời chọn làm ranh giới quân sự phân chia đất nước thành hai miền. Dòng sông Bến Hải trở thành giới tuyến còn các bến đò dọc sông trong đó có Bến đò Tùng Luật trở thành điểm kết nối cuối cùng giữa hai miền. Vốn chỉ là bến nước để người dân qua lại canh tác và sinh hoạt thường nhật nhưng khi chiến tranh leo thang Tùng Luật đã mang một vai trò hoàn toàn khác.
Từ năm 1965 khi đế quốc Mỹ tăng cường không kích miền Bắc, tuyến chi viện qua đường Trường Sơn được mở rộng và các bến vượt như Tùng Luật trở thành cửa ngõ quan trọng. Không chỉ đưa người qua sông, bến đò còn là nơi tiếp nhận thương binh vận chuyển lương thực, vũ khí, tài liệu mật giữ vai trò kết nối tiền tuyến hậu phương giữa hai miền Nam Bắc.
Những năm tháng khói lửa và con số biết nói
Từ cuối năm 1965 đến năm 1973, Bến đò Tùng Luật trở thành một trung tâm vận chuyển bí mật được tổ chức như một đơn vị quân sự. Tại đây có đầy đủ lực lượng dân quân, đội chèo thuyền, đội vận tải, đội cứu thương và đội rà phá bom mìn. Hàng đêm, dưới làn bom đạn rền vang của kẻ thù, những chiếc thuyền độc mộc không ngừng đưa bộ đội, vũ khí, thuốc men vượt sông. Mọi hoạt động diễn ra hoàn toàn trong bóng tối, không một ánh đèn, không một tiếng động lớn.
Chỉ trong vòng tám năm đã có gần tám mươi ngàn lượt người vượt sông tại bến đò này. Gần hai triệu lượt hàng hóa các loại được vận chuyển an toàn. Trung bình mỗi đêm có trên mười chuyến đò bất chấp địch rải bom từ trường, bom bi, bom nổ chậm và liên tục pháo kích vào khu vực. Gần ba ngàn lượt máy bay phản lực, hơn một ngàn đợt pháo kích đã trút hàng trăm ngàn quả bom xuống khu vực này, nhưng hoạt động của bến đò chưa một lần ngừng nghỉ.
Điều kỳ diệu là dù bị đánh phá dữ dội nhưng nhờ hệ thống địa đạo, hầm trú ẩn và chiến thuật linh hoạt, phần lớn người và hàng hóa đều được bảo vệ an toàn. Những người dân Tùng Luật, phần đông là nông dân, đã trở thành chiến sĩ nơi tuyến đầu chiến đấu không súng đạn mà bằng lòng quả cảm và tinh thần đoàn kết.
Những con người làm nên huyền thoại
Bến đò Tùng Luật không chỉ nổi tiếng vì quy mô hoạt động mà còn vì những con người thầm lặng đã hy sinh để giữ vững mạch nối Bắc Nam. Trong suốt thời gian hoạt động đã có hàng chục cán bộ, chiến sĩ và dân quân hy sinh tại bến đò trong đó có những người mãi mãi không để lại danh tính. Họ đã âm thầm cống hiến tuổi trẻ, máu xương vì sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Một trong những tấm gương tiêu biểu là anh Lê Văn Ban, người dân Vĩnh Giang đã tham gia hàng trăm chuyến vượt sông, nhiều lần bị thương nhưng vẫn kiên cường bám trụ. Anh là hiện thân cho hàng trăm người dân đã trở thành chiến sĩ không quân hàm không cấp bậc nhưng xứng đáng là anh hùng. Những người như anh đã âm thầm nối liền đôi bờ sông gắn kết hàng triệu con tim Việt Nam trong khát vọng thống nhất.
Di tích sống động của một thời hào hùng
Sau ngày đất nước thống nhất, bến đò Tùng Luật trở lại là một phần yên bình của làng quê. Nhưng ký ức chiến tranh vẫn in dấu trong từng tấc đất từng hàng tre ven sông. Nhằm ghi nhận công lao và tôn vinh giá trị lịch sử, năm 2013, Bến đò Tùng Luật được công nhận là Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt nằm trong hệ thống Di tích đôi bờ Hiền Lương – Bến Hải.
Ngày nay, di tích Bến đò Tùng Luật đã được phục dựng một phần với hệ thống hào giao thông, nhà tưởng niệm, bến thuyền tái hiện và khu vực ghi danh liệt sĩ. Mỗi năm nơi đây đón hàng ngàn lượt khách trong và ngoài nước về tham quan học tập hay tri ân. Đặc biệt vào các dịp lễ lớn như ngày Giải phóng miền Nam, ngày Thương binh Liệt sĩ, nơi đây trở thành điểm hội tụ ký ức và lòng biết ơn.
Tuy nhiên, việc bảo tồn di tích vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Khí hậu khắc nghiệt, thiếu kinh phí tu bổ và chưa có nhiều hoạt động quảng bá khiến nơi đây chưa được đầu tư tương xứng với giá trị lịch sử. Trong khi đó, nhiều di tích phụ trợ như bến đò C, hệ thống địa đạo ngầm hay các điểm cứu thương dọc sông đang dần bị lãng quên.
Ý nghĩa hôm nay và trách nhiệm ngày mai
Bến đò Tùng Luật không chỉ là một phần ký ức còn là tấm gương soi chiếu cho thế hệ hôm nay. Trong bối cảnh đất nước đang phát triển mạnh mẽ, thế hệ trẻ cần hiểu rằng tự do và hòa bình không phải là điều ngẫu nhiên mà được đánh đổi bằng mồ hôi, nước mắt và máu của bao thế hệ cha anh. Những bài học về tinh thần hy sinh, sự tận tụy, ý chí kiên cường từ bến đò Tùng Luật là nguồn động lực vô giá cho công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc hôm nay.
Với du khách đến với Bến đò Tùng Luật là dịp không chỉ để ngắm nhìn một khung cảnh ven sông thơ mộng còn để cảm nhận dòng chảy lịch sử vẫn đang len lỏi trong từng bãi cát từng nhịp chèo tưởng tượng. Đó là hành trình ngược dòng thời gian để hiểu hơn về một dân tộc chưa bao giờ khuất phục.
Bến đò Tùng Luật là biểu tượng thầm lặng nhưng mạnh mẽ của lòng yêu nước, sự gan dạ với tinh thần đoàn kết. Dù là một điểm nhỏ trên bản đồ nơi đây từng là nơi chở hy vọng của cả dân tộc qua những tháng năm gian khổ nhất. Việc bảo tồn phát huy giá trị của di tích không chỉ là nhiệm vụ của riêng địa phương còn là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Để mỗi thế hệ tiếp nối đều biết rằng trên dòng sông ấy từng có những chuyến đò không quay đầu mang theo niềm tin và khát vọng hòa bình đến bờ bến của thống nhất tự do.