Hôn nhân đa thê là hình thức kết hôn trong đó một người nam có thể có nhiều hơn một vợ cùng một thời điểm. Từng phổ biến ở nhiều quốc gia và nền văn hóa nhưng hiện nay đã bị hạn chế hay cấm ở phần lớn các nền pháp luật hiện đại. Tại Việt Nam hôn nhân đa thê không được pháp luật công nhận bị xem là hành vi trái pháp luật. Bài viết này giúp người đọc nắm rõ lý do luật pháp cấm, hậu quả pháp lý đưa ra góc nhìn xã hội về hình thức hôn nhân đa vợ.
Luật hôn nhân và gia đình tại Việt Nam
Luật hôn nhân và gia đình ở nước ta quy định rõ hôn nhân chỉ được xác lập khi giữa hai người đủ điều kiện pháp lý gồm nam và nữ, tự nguyện, trung thực và không có mối quan hệ huyết thống cấm. Luật không công nhận hình thức đa thê đa phu. Mọi hành vi tiến hành kết hôn với người thứ hai hoặc phá vỡ chế độ hôn nhân một vợ một chồng đều bị xem là vi phạm luật hôn nhân.
Thực tế khi một người đã đăng ký kết hôn và chưa ly hôn mà tiếp tục đăng ký thêm, thủ tục đó sẽ không được cơ quan hành chính tiến hành. Việc này được coi là hợp đồng hôn nhân bất hợp pháp và có thể bị xử phạt hành chính hoặc xử lý dân sự liên quan đến quyền lợi của người vợ đầu, con chung và những người liên quan.
Hậu quả pháp lý của hôn nhân đa thê
Khi một người thực hiện hành vi kết hôn với người thứ hai mà chưa ly hôn, điều này dẫn đến những hậu quả về pháp luật dân sự và hình sự. Về dân sự quyền lợi bảo vệ vợ đầu, con chung có thể bị xâm phạm. Người vợ đầu có thể kiện đòi quyền lợi về tài sản, chế độ nuôi con, nghĩa vụ trợ cấp.
Về trách nhiệm hành chính người vi phạm có thể bị phạt khi hành vi đa hôn xâm phạm chế độ một vợ một chồng. Nếu có tình tiết nghiêm trọng như lừa dối, gian dâm, lạm dụng quyền lợi của vợ hai thì có thể bị xử lý hình sự theo quy định liên quan đến vi phạm chế độ hôn nhân một vợ một chồng.
Hôn nhân đa vợ trong lịch sử và lý do cấm
Trong lịch sử nhiều nền văn hóa đa thê từng được chấp nhận, thường gắn với vai trò xã hội và đạo lý của thời điểm đó. Tuy nhiên bước sang giai đoạn hiện đại đa thê được coi là bất bình đẳng giới thể hiện quyền lực độc đoán của người đàn ông với vợ con. Việc có nhiều vợ dẫn đến sự chênh lệch về quyền lợi, trách nhiệm, về sức khỏe sinh sản, nuôi dạy con cái và bình đẳng trong quan hệ hôn nhân.
Luật hôn nhân hiện đại tại Việt Nam hướng tới bình đẳng giữa vợ chồng, đảm bảo quyền lợi của trẻ em, khuyến khích gia đình nhỏ hạnh phúc bền vững. Khi gia đình không có sự bình đẳng thì hệ luỵ xã hội như mất mát tinh thần, bất ổn tâm lý, con cái thiếu tình thương quay trở nên phổ biến. Những hệ luỵ đó là lý do chính khiến đa thê bị luật pháp nghiêm cấm.
Hình thức đa vợ trong một số quốc gia
Hiện nay phần lớn các quốc gia đã cấm hôn nhân đa vợ hoặc đa thê. Tuy nhiên một số quốc gia Trung Đông, châu Phi hoặc các nước theo hệ luật Hồi giáo vẫn chấp nhận khi người đàn ông có điều kiện, chịu trách nhiệm đầy đủ cho mọi vợ con. Ở các nước như Ả rập Saudi, UAE, Ma rốc đa vợ là hợp pháp nhưng bị điều chỉnh chặt. Các quốc gia khác như Thái Lan có cho phép trong cộng đồng sắc tộc thiểu số theo phong tục truyền thống nhưng không được ghi vào luật dân sự quốc gia.
Trong một số nền luật Hồi giáo đa vợ là hợp pháp nếu người chồng chứng minh có khả năng nuôi dưỡng công bằng. Khi pháp luật cho phép, nhiều điều kiện bảo vệ quyền vợ con được đưa vào luật như trách nhiệm nuôi dưỡng không chia phần giữa các vợ, không phân biệt mức sống và quyền chia tài sản sau khi ly hôn. Tuy nhiên vấn đề bất bình đẳng trong tính trung thực vẫn là thách thức khắc phục lâu dài.
Áp lực xã hội và văn hóa giới
Hình thức cấm đa thê tại Việt Nam không chỉ nằm ở luật pháp mà còn gắn chặt với lý tưởng xã hội. Việt Nam hướng tới quan niệm bình đẳng giới nơi mọi người đều có quyền tự do hôn nhân và lựa chọn người bạn đời ngang bằng. Việc tán thành hình thức đa vợ dù có được hợp pháp hóa vẫn bị đánh giá là sự tiếp diễn của tư tưởng trọng nam khinh nữ lạc hậu.
Ngoài ra nhiều nguyên nhân xã hội đến từ phát triển kinh tế và tâm lý gia đình hiện đại khiến đa vợ không còn phù hợp. Trong bối cảnh người vợ phải làm việc ngoài xã hội độc lập, nuôi con, quay lại gia đình thì quan niệm vợ nhiều không còn tạo lành mạnh tinh thần cho các bên. Vợ và con mong muốn tình yêu duy trì trọn vẹn từ cha mẹ môn mô, vì thế mô hình hỗ trợ qua lại song hành còn tồn tại ở mức độ cảm xúc chứ không thành hình thức pháp lý.
Khuyến nghị và góc nhìn tương lai
Dự thảo luật nếu có hướng điều chỉnh pháp lý về hôn nhân đa vợ có thể gặp nhiều sự phản đối từ dư luận do văn hóa và ý thức xã hội không thuận. Tuy vậy câu chuyện về bình đẳng giới và quyền tự quyết của phụ nữ vẫn là nội dung có thể đặt lại nếu gia đình hiện đại phát triển thay đổi. Giáo dục, truyền thông cũng đóng vai trò thiết yếu trong hình thành quan niệm hôn nhân là sự đồng thuận không bị suy kết từ tính chất nam quyền.
Pháp luật cần tiếp tục hoàn thiện để bảo vệ quyền bình đẳng trong hôn nhân, ngăn chặn thực trạng trục lợi tình dục, bạo lực gia đình gắn bó với kiểu quan hệ ngoài khuôn khổ hợp pháp. Trường hợp xảy ra, cá nhân vi phạm nên bị xử lý nghiêm minh để đảm bảo tính nghiêm pháp và nâng cao trách nhiệm xã hội.
Luật hôn nhân Việt Nam cấm đa thê nhằm bảo vệ tính bình đẳng, trách nhiệm với ổn định của gia đình. Phản ánh tư tưởng tiến bộ xã hội đảm bảo cho mỗi thành viên đều được tôn trọng yêu thương. Dù đa vợ ở những nền văn minh khác từng được chấp nhận nhưng khi xét đến hệ luỵ xã hội và bình quyền giữa các giới, đa thê không còn được xem là hình thức hôn nhân có thể bảo vệ tổ ấm trong thời đại hiện nay.