Thi đua với khen thưởng là hai khái niệm không thể tách rời trong quá trình xây dựng phát triển của bất kỳ xã hội nào. Thi đua là động lực còn khen thưởng là sự ghi nhận mà cả hai kết hợp với nhau tạo nên môi trường tích cực để cá nhân và tập thể phát huy năng lực đóng góp cho cộng đồng và đất nước. Ở Việt Nam hệ thống pháp luật về thi đua khen thưởng đã được hoàn thiện qua nhiều giai đoạn trong đó Luật Thi đua khen thưởng năm 2013 là một cột mốc quan trọng.
Luật Thi đua khen thưởng năm 2013 được Quốc hội thông qua vào ngày 16 tháng 11 năm 2013 sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Thi đua khen thưởng năm 2003 và các luật sửa đổi năm 2005, 2009. Mục tiêu chính của văn bản này là tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo thi đua khen thưởng diễn ra công bằng, minh bạch, hiệu quả phù hợp với điều kiện thực tế.
Tinh thần chủ đạo của Luật Thi đua khen thưởng năm 2013
Luật này đặt trọng tâm vào việc nâng cao tính hiệu lực, hiệu quả của hoạt động thi đua đồng thời khuyến khích việc phát hiện nhân rộng các điển hình tiên tiến. Trong giai đoạn trước năm 2013 hệ thống thi đua khen thưởng còn tồn tại tình trạng hình thức, dàn trải, thiếu tiêu chí rõ ràng. Nhiều trường hợp khen thưởng chưa đúng người đúng việc gây phản cảm và mất động lực cho người thực sự xứng đáng. Vì vậy Luật sửa đổi năm 2013 đã có những điều chỉnh căn bản hướng tới tinh thần dân chủ, khách quan và công khai.
Một trong những điểm nhấn của Luật là việc quy định cụ thể nguyên tắc thi đua khen thưởng. Cụ thể việc khen thưởng phải căn cứ vào thành tích thực tế bảo đảm đúng đối tượng, đúng tiêu chuẩn, không bình quân chủ nghĩa. Luật nhấn mạnh việc lấy kết quả công việc làm tiêu chí chính để xét tặng danh hiệu đồng thời khuyến khích tính sáng tạo đổi mới trong công tác sản xuất lao động.
Mở rộng phạm vi và đối tượng khen thưởng
Một điểm tiến bộ đáng chú ý trong Luật năm 2013 là sự mở rộng đối tượng được hưởng khen thưởng. Bên cạnh các cá nhân và tổ chức trong nước, Luật đã bổ sung quy định khen thưởng cho người Việt Nam ở nước ngoài và tổ chức, cá nhân nước ngoài có đóng góp tích cực cho Việt Nam. Quy định này thể hiện tinh thần cởi mở hội nhập quốc tế đồng thời ghi nhận công sức của cộng đồng kiều bào và bạn bè quốc tế trong công cuộc phát triển đất nước.
Ngoài ra luật cũng bổ sung các hình thức khen thưởng theo chuyên đề, theo đợt, theo quá trình công tác. Điều này tạo ra sự linh hoạt trong vận dụng và phản ánh đúng thực tiễn lao động công tác tại các lĩnh vực khác nhau. Người có cống hiến lâu dài, bền bỉ dù không nổi bật trong từng giai đoạn ngắn hạn vẫn có cơ hội được ghi nhận thông qua hình thức khen thưởng tổng kết quá trình.
Những đổi mới về danh hiệu và tiêu chí xét thưởng
Một nội dung quan trọng của Luật năm 2013 là việc điều chỉnh bổ sung tiêu chuẩn xét tặng các danh hiệu thi đua và hình thức khen thưởng cao quý như Huân chương, Huy chương, danh hiệu Chiến sĩ thi đua toàn quốc, Cờ thi đua của Chính phủ.
Tiêu chí về thời gian, kết quả cụ thể và sự nổi bật trong thành tích được quy định rõ ràng hơn. Việc này giúp giảm tình trạng xét duyệt cảm tính đồng thời làm nổi bật vai trò của minh chứng, số liệu trong hồ sơ đề nghị khen thưởng. Tính cạnh tranh lành mạnh cũng từ đó được tăng cường tạo động lực cho các cơ quan, đơn vị và cá nhân phấn đấu nhiều hơn.
Luật cũng quy định rõ việc tổ chức xét chọn phải đảm bảo tính dân chủ công khai có sự tham gia của tập thể và ý kiến đóng góp từ cộng đồng. Cơ chế phản hồi và giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực này cũng được thiết lập nhằm hạn chế tiêu cực.
Nâng cao vai trò của cơ quan thi đua khen thưởng
Một trong những điểm tiến bộ của Luật năm 2013 là xác định rõ vai trò và trách nhiệm của các cấp, các ngành trong công tác thi đua khen thưởng. Hội đồng Thi đua, Khen thưởng từ Trung ương đến địa phương có chức năng tư vấn kiểm tra giám sát với đề xuất chính sách.
Luật cũng yêu cầu các bộ ngành, địa phương hay tổ chức chính trị xã hội phải xây dựng kế hoạch thi đua cụ thể tổ chức sơ kết tổng kết kịp thời đề xuất khen thưởng cho các trường hợp có thành tích. Điều này giúp đưa hoạt động thi đua đi vào thực chất tránh chạy theo thành tích hoặc bỏ quên những người đóng góp âm thầm.
Ứng dụng công nghệ trong quản lý thi đua khen thưởng
Dù tại thời điểm ban hành năm 2013 chưa nói rõ về chuyển đổi số nhưng Luật đã mở ra hướng tiếp cận mới thông qua việc yêu cầu đơn giản hóa thủ tục nâng cao hiệu quả công tác quản lý. Các quy định về hồ sơ, quy trình, thời hạn giải quyết đều được cụ thể hóa tạo điều kiện để các cơ quan dễ dàng áp dụng công nghệ thông tin vào hệ thống thi đua khen thưởng.
Việc ứng dụng phần mềm quản lý lưu trữ hồ sơ điện tử với công bố kết quả trên nền tảng số đã dần phổ biến hơn sau đó góp phần tăng tính minh bạch thuận tiện cho người dân.
Luật Thi đua khen thưởng năm 2013 không chỉ là một bước sửa đổi kỹ thuật còn là sự điều chỉnh chiến lược về tư duy và cách tiếp cận. Từ việc khen thưởng theo phong trào sang đánh giá dựa trên thành tích thực tế nên luật góp phần làm cho hoạt động thi đua trở nên thiết thực, hiệu quả công bằng hơn.