Kinh tế học không chỉ là lý thuyết khô khan còn phản ánh hành vi thực tế của con người trong cuộc sống hàng ngày. Một trong những nguyên lý nền tảng mà bất kỳ ai khi học kinh tế đều tiếp cận chính là quy luật cầu. Từ hành vi mua một ly cà phê đến chiến lược định giá của các tập đoàn lớn, quy luật này xuất hiện khắp mọi nơi. Bài viết dưới đây sẽ trình bày chi tiết về quy luật cầu bao gồm khái niệm với cơ chế vận hành cùng các yếu tố tác động với ứng dụng thực tiễn trong đời sống kinh tế.
Khái niệm cầu với lượng cầu
Trước khi tìm hiểu quy luật cầu cần phân biệt rõ hai khái niệm cơ bản là cầu và lượng cầu. Cầu là mong muốn với khả năng chi trả của người tiêu dùng đối với một hàng hóa hoặc dịch vụ tại các mức giá khác nhau trong một khoảng thời gian xác định không chỉ là mong muốn đơn thuần còn bao gồm khả năng thanh toán thực tế.
Trong khi đó lượng cầu là số lượng hàng hóa hoặc dịch vụ cụ thể mà người tiêu dùng sẵn sàng mua tại một mức giá nhất định. Lượng cầu là một điểm trên đường cầu còn cầu là toàn bộ đường biểu diễn mối quan hệ giữa giá và lượng tiêu thụ.
Quy luật cầu là gì
Quy luật cầu phát biểu rằng khi giá của một hàng hóa tăng lên thì lượng cầu đối với hàng hóa đó sẽ giảm xuống với ngược lại rằng nếu giá giảm thì lượng cầu sẽ tăng. Mối quan hệ giữa giá với lượng cầu mang tính nghịch biến tức là chúng di chuyển theo chiều ngược nhau.
Sở dĩ điều này xảy ra bởi hai hiệu ứng. Thứ nhất là hiệu ứng thay thế khi một sản phẩm trở nên đắt hơn người tiêu dùng có xu hướng chuyển sang sử dụng sản phẩm thay thế có giá rẻ hơn. Thứ hai là hiệu ứng thu nhập khi giá tăng sức mua của người tiêu dùng bị giảm khiến họ hạn chế chi tiêu.
Biểu diễn quy luật cầu bằng đường cầu
Trong biểu đồ kinh tế học quy luật cầu được thể hiện qua đường cầu có xu hướng dốc xuống từ trái sang phải. Trục hoành biểu thị lượng cầu còn trục tung biểu thị mức giá. Đường cầu cho thấy ở mỗi mức giá khác nhau người tiêu dùng sẵn sàng mua bao nhiêu sản phẩm. Khi giá giảm từ mức cao xuống thấp, lượng cầu dịch chuyển từ trái sang phải dọc theo đường cầu.
Cần lưu ý rằng sự thay đổi giá làm lượng cầu thay đổi gây ra sự trượt dọc theo đường cầu còn nếu các yếu tố khác như thu nhập hay thị hiếu hay giá hàng thay thế thay đổi thì đường cầu sẽ dịch chuyển toàn bộ sang trái hay sang phải.
Các yếu tố ảnh hưởng đến cầu ngoài giá
Giá cả không phải là yếu tố duy nhất tác động đến cầu có nhiều yếu tố khác có thể làm thay đổi mức cầu tại mọi mức giá như
Thứ nhất là thu nhập là khi thu nhập của người tiêu dùng tăng họ có xu hướng mua nhiều hơn đặc biệt là đối với các hàng hóa thông thường ngược lại đối với hàng hóa cấp thấp thu nhập tăng có thể khiến cầu giảm.
Thứ hai là thị hiếu với xu hướng tiêu dùng. Sự thay đổi trong gu thẩm mỹ, sự xuất hiện của các xu hướng thời trang, công nghệ mới có thể khiến cầu đối với sản phẩm cũ giảm và sản phẩm mới tăng lên.
Thứ ba là giá của các sản phẩm thay thế bổ sung. Nếu giá của một mặt hàng thay thế tăng thì cầu đối với sản phẩm gốc sẽ tăng ngược lại nếu sản phẩm bổ sung tăng giá người tiêu dùng có thể giảm tiêu dùng cả hai.
Thứ tư là kỳ vọng giá trong tương lai. Nếu người tiêu dùng dự đoán giá sẽ tăng họ có thể mua nhiều ngay bây giờ khiến cầu hiện tại tăng.
Cuối cùng là quy mô thị trường khi dân số tăng hay có thêm người tham gia vào thị trường thì tổng cầu sẽ tăng ngay cả khi giá không thay đổi.
Các dạng co giãn của cầu theo giá
Mức độ phản ứng của lượng cầu khi giá thay đổi được gọi là độ co giãn của cầu. Nếu lượng cầu thay đổi mạnh khi giá thay đổi nhỏ gọi là cầu co giãn ngược lại nếu lượng cầu thay đổi ít khi giá thay đổi lớn gọi là cầu kém co giãn.
Độ co giãn phụ thuộc vào tính chất của hàng hóa. Các mặt hàng thiết yếu như gạo, nước, thuốc thường có cầu kém co giãn trong khi đó các mặt hàng xa xỉ hay có nhiều lựa chọn thay thế như quần áo, đồ điện tử thường có cầu co giãn cao.
Doanh nghiệp cần phân tích độ co giãn của cầu để quyết định chiến lược giá phù hợp. Nếu cầu co giãn giảm giá có thể giúp tăng doanh thu còn nếu cầu kém co giãn tăng giá có thể không ảnh hưởng nhiều đến lượng bán.
Ứng dụng quy luật cầu trong thực tiễn
Quy luật cầu có vai trò rất lớn trong kinh doanh quản lý nhà nước. Trong doanh nghiệp hiểu rõ quy luật cầu giúp định giá hợp lý lựa chọn phân khúc khách hàng với dự đoán xu hướng tiêu dùng.
Trong chính sách công chính phủ có thể điều tiết giá cả đánh thuế hay trợ giá dựa trên độ co giãn của cầu để giảm tác động tiêu cực đến người dân. Ví dụ nếu giá xăng tăng mà cầu không giảm nhiều vì đây là mặt hàng thiết yếu nên nhà nước thường áp dụng biện pháp bình ổn giá để tránh lạm phát.
Ngoài ra quy luật cầu còn hỗ trợ phân tích thị trường dự đoán phản ứng tiêu dùng khi có sự thay đổi về thu nhập, công nghệ hay dịch chuyển chính sách vĩ mô.
Ngoại lệ của quy luật cầu
Tuy quy luật cầu đúng trong phần lớn trường hợp nhưng vẫn có những ngoại lệ nhất định. Với hàng hóa Veblen giá tăng lại khiến lượng cầu tăng vì người mua xem giá cao là biểu tượng của đẳng cấp. Một số hàng hóa thiết yếu đặc biệt như thuốc chữa bệnh cũng có cầu gần như không đổi dù giá thay đổi.
Ngoài ra tâm lý đám đông thông tin sai lệch hay sự thiếu hiểu biết có thể khiến hành vi tiêu dùng không tuân theo quy luật thông thường.
Quy luật cầu là nguyên tắc cơ bản giúp lý giải mối quan hệ giữa giá với hành vi tiêu dùng dù là doanh nghiệp người tiêu dùng hay nhà hoạch định chính sách thì việc hiểu với ứng dụng quy luật cầu đều mang lại lợi ích thiết thực. Trong bối cảnh thị trường biến động nắm chắc quy luật cầu chính là chìa khóa để ra quyết định thông minh hiệu quả.