Trong xã hội hiện đại mọi tác phẩm văn học nghệ thuật phần mềm đều được tạo ra bởi trí sáng tạo của con người cần được bảo vệ các quyền tác giả. Luật bản quyền ra đời nhằm xác lập quyền của người sáng tạo khi tác phẩm của họ được sử dụng hay khai thác. Hệ thống luật bản quyền bao trùm rất nhiều lĩnh vực như âm nhạc phần mềm video trên mạng xã hội ngày càng có vai trò quan trọng khi nền kinh tế số phát triển mạnh. Bài viết sau giúp bạn tìm hiểu sâu về bản quyền tác giả bản quyền âm nhạc bản quyền phần mềm cũng như quy định của Việt Nam và Hoa Kỳ.
Luật bản quyền là gì
Luật bản quyền là tập hợp các quy định pháp lý nhằm bảo vệ quyền tài sản và quyền nhân thân của tác giả chủ sở hữu tác phẩm sáng tạo. Tác phẩm có thể là văn học âm nhạc mỹ thuật phim ảnh phần mềm và các biểu hiện nghệ thuật khác. Quyền tài sản cho phép tác giả được hưởng lợi khi tác phẩm của họ được sao chép phát hành biểu diễn công chúng hoặc khai thác thương mại. Quyền nhân thân bao gồm quyền đặt tên công bố quyền phản đối cá nhân hóa và bảo vệ danh tiếng tác giả.
Các quy định này nhằm khuyến khích sáng tạo đồng thời ngăn ngừa sao chép trái phép khai thác không đúng thỏa thuận tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho văn hóa và công nghệ phát triển.
Luật bản quyền tác giả
Luật bản quyền tác giả bảo vệ tất cả các tác phẩm do cá nhân hoặc tập thể sáng tạo mà có hình thức thể hiện cụ thể. Tác giả dù chưa đăng ký bản quyền vẫn có quyền do luật tự động bảo hộ từ thời điểm tác phẩm được thể hiện công khai. Việc đăng ký hoặc công chứng tác phẩm giúp tăng tính pháp lý khi có tranh chấp.
Quyền tác giả được chia thành hai nhóm chính. Nhóm quyền nhân thân là quyền gắn liền với chính tác giả không thể chuyển nhượng và luôn được bảo vệ kể cả quyền tác giả chấm dứt. Nhóm quyền tài sản có thể chuyển nhượng cấp quyền độc quyền khai thác tác phẩm với điều kiện tuân thủ thỏa thuận. Thời hạn bảo hộ đối với phần lớn tác phẩm khi tác giả còn sống và 50 năm sau khi tác giả mất.
Luật bản quyền âm nhạc
Âm nhạc là một trong những loại hình nghệ thuật được bảo hộ bản quyền rất phổ biến nhất. Một bài hát bao gồm cả giai điệu và lời có thể đăng ký bản quyền tại cơ quan quản lý để bảo vệ quyền sở hữu. Người sở hữu bản quyền âm nhạc có quyền cho phép hoặc cấm người khác ghi âm phát hành biểu diễn công cộng trên radio truyền hình hoặc sử dụng trong video.
Trong kỷ nguyên số nhạc đạo cụ beats và các nhạc mẫu được sử dụng nhiều trên mạng xã hội nếu khai thác nhạc không có bản quyền có thể gặp rắc rối như video bị chặn gỡ bỏ hoặc đánh bản quyền đòi chia sẻ doanh thu. Nhiều đơn vị đại diện quản lý quyền của nhạc sĩ thu phí phát lại nhạc trong các sự kiện hoặc trên nền tảng trực tuyến.
Luật bản quyền YouTube
YouTube là nền tảng tiêu biểu cho việc chia sẻ video trên mạng nhưng cũng là nơi tranh chấp bản quyền diễn ra phức tạp nhất. Mọi nội dung tải lên YouTube nếu chưa được xin phép tác giả hoặc chủ sở hữu có thể bị phát hiện và khởi cuộc thủ tục Content ID. Video vi phạm có thể bị chặn miền hoặc bị đánh bản quyền gồm cảnh báo cảnh cáo bị hạn chế tính năng kiếm tiền và thu hồi thưởng từ quảng cáo.
Người sở hữu bản quyền có thể yêu cầu xóa video yêu cầu chia sẻ doanh thu hoặc giữ video nhưng gắn quảng cáo và chia lợi nhuận. Các hệ thống đặc biệt trên nền tảng phân tích nội dung giúp phát hiện bản nhạc phim hoặc video bị xâm phạm quyền mà chủ upload không hay biết.
Luật bản quyền phần mềm
Phần mềm là loại hình tác phẩm đặc thù vừa thuộc sở hữu trí tuệ vừa mang tính kỹ thuật. Bản quyền phần mềm bảo vệ mã nguồn giao diện và tài liệu đi kèm. Mọi hành vi sao chép cài đặt sử dụng hoặc phát hành phần mềm mà không được phép bị xem là vi phạm bản quyền.
Các nhà phát triển phần mềm như Microsoft Adobe hoặc các phần mềm mã nguồn mở đều có sản phẩm được bảo vệ theo luật. Trong nhiều quốc gia Việt Nam có quy định rõ ràng người dùng không được cài phần mềm lậu sử dụng trái phép nếu không mua bản quyền sẽ chịu trách nhiệm xử phạt dân sự hành chính hoặc truy cứu hình sự tùy vào mức độ.
Luật bản quyền Việt Nam
Tại Việt Nam luật bản quyền tác giả được quy định rõ trong Luật sở hữu trí tuệ và các nghị định hướng dẫn. Luật quy định các điều kiện bảo hộ tác phẩm thời hạn bảo hộ quyền tác giả quyền liên quan cũng như các quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu.
Cơ quan cấp phép và giải quyết tranh chấp là Cục bản quyền tác giả thuộc Bộ văn hóa thể thao và du lịch. Người sáng tạo có thể đăng ký trực tiếp hoặc ủy quyền cho tổ chức quản lý quyền để thuận tiện khai thác tác phẩm trên diện rộng. Hành vi vi phạm bản quyền có thể bị khiếu nại yêu cầu xử phạt hành chính hoặc truy cứu hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng như thu lợi bất chính lớn.
Luật bản quyền Hoa Kỳ
Hoa Kỳ áp dụng Luật bản quyền theo hệ thống Berne với thời hạn bảo hộ tác phẩm là tác giả cộng 70 năm. Quy định rất chi tiết về phạm vi bảo hộ, điều kiện sử dụng hợp lý (fair use) bao gồm phê bình bình luận báo chí nghiên cứu giáo dục hoặc sơ đồ minh họa.
Ở Hoa Kỳ phần nào cho phép tái sử dụng hợp lý tác phẩm mà không cần xin phép thông qua quy định fair use nhưng cần đáp ứng các tiêu chí nhất định về mục đích sử dụng tính chất của tác phẩm tỷ lệ sử dụng và ảnh hưởng đến thị trường tiêu đề gốc. Điều này khiến luật bản quyền Hoa Kỳ vừa linh hoạt vừa nghiêm ngặt tùy theo hoàn cảnh sử dụng.
Luật bản quyền ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh số hóa với chia sẻ nội dung trực tuyến. Hiểu rõ bản chất bản quyền tác giả âm nhạc YouTube phần mềm cùng khung pháp lý Việt Nam và Hoa Kỳ giúp cá nhân với tổ chức sử dụng sáng tạo một cách đúng luật. Bảo vệ quyền sáng tạo đồng thời thúc đẩy nội dung chất lượng được khai thác hợp pháp là điều kiện để văn hóa và kinh tế số phát triển bền vững. Nếu bạn cần bài viết chi tiết hơn về việc đăng ký bản quyền cho tác phẩm cụ thể hay so sánh giữa hệ thống pháp luật hai nước, mình rất sẵn sàng tiếp tục.