Chính trị với pháp luật là hai lĩnh vực gắn bó máu thịt trong đời sống xã hội. Chính trị tạo ra quyền lực định hình đường lối, chính sách với thể chế còn pháp luật là công cụ thể chế hóa ý chí chính trị thành văn bản áp dụng thống nhất. Mối quan hệ giữa hai yếu tố này ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự ổn định phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Trong xã hội hiện đại khi cuộc cách mạng khoa học công nghệ với toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ thì sự tương tác giữa chính trị pháp luật càng trở nên quan trọng và phức tạp hơn. Bài viết này sẽ làm rõ bản chất, vai trò với tác động lẫn nhau giữa chính trị và pháp luật từ khía cạnh lý luận với thực tiễn.
Chính trị là gì và vai trò của nó
Chính trị là toàn bộ hoạt động điều hành của bộ máy nhà nước nhằm quản lý xã hội gắn liền với quyền lực và sự lãnh đạo. Chính trị xác định tầm nhìn chiến lược mục tiêu phát triển và phân bổ nguồn lực. Các quyết định chính trị thể hiện quan điểm của lãnh đạo và giai cấp xã hội đối với các vấn đề công cộng.
Chính trị xác lập trật tự xã hội về quyền lực xuyên suốt từ hiến pháp luật đến cơ chế quản lý hành chính. Một nền chính trị vững mạnh đảm bảo quyết sách đúng đắn tỷ lệ thuận với nguyện vọng của nhân dân và phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Ngược lại chính trị yếu kém dễ dẫn đến chạy theo quyền lực cá nhân gian lận tham nhũng và làm xói mòn niềm tin của người dân.
Pháp luật là gì và chức năng của nó
Pháp luật là toàn bộ những quy tắc xử sự chung được nhà nước ban hành để điều chỉnh hành vi cá nhân và xã hội mang tính bắt buộc. Pháp luật quy định quyền và nghĩa vụ bảo vệ lợi ích cá nhân và cộng đồng. Nó giúp duy trì trật tự hòa bình tạo điều kiện để đời sống xã hội diễn ra thuận lợi công bằng.
Pháp luật vận hành thông qua hệ thống cơ quan thực thi tích hợp như tòa án viện kiểm sát cảnh sát và cơ quan thi hành án. Khi pháp luật được áp dụng công bằng hiệu quả nó khẳng định tính độc lập của xã hội dân sự sức mạnh hệ thống chính trị và tư cách pháp lý của công dân. Ngược lại nếu pháp luật bị chính trị hóa mà thiếu độc lập sẽ đánh mất hình ảnh trong mắt xã hội và gây ra thân tín mất lòng tin.
Mối quan hệ biện chứng giữa chính trị và pháp luật
Chính trị đặt ra mục tiêu và khung khổ pháp lý để hướng dẫn phát triển và duy trì trật tự xã hội. Pháp luật là hình thức hóa các quyết định chính trị đảm bảo tính ổn định và định hướng hành vi trong xã hội. Hai lĩnh vực này ít khi đứng riêng mà luôn tương hỗ. Các cơ quan lập pháp lấy căn cứ từ quyết sách chính trị để xây dựng luật. Cơ quan hành pháp đưa ra nghị định và thông tư nhằm cụ thể hóa chính sách. Trong khi đó tòa án xét xử dựa trên những quy định này để giải quyết tranh chấp đảm bảo công bằng.
Theo đó chính trị đặt ra luật pháp tại Việt Nam quy định về xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế xã hội quốc phòng an ninh môi trường văn hóa giáo dục. Luật pháp điều chỉnh hành vi tương ứng tạo nên sự thống nhất giữa mục tiêu chính trị và thực hành xã hội.
Các yếu tố chính trị ảnh hưởng đến pháp luật
Một là lập trình chính sách dựa trên hệ tư tưởng và màu sắc chính trị đa đảng hay đơn đảng ảnh hưởng đến tiến trình xây dựng luật. Hai là ý chí chính trị quyết tâm thực thi và giám sát pháp luật góp phần nâng cao hiệu quả pháp trị. Ba là lựa chọn cơ chế thực thi như tăng cường luật hành chính hay bảo vệ quyền tự do dân sự.
Yếu tố chính trị khi lấn át pháp luật có thể đưa đến tình trạng luật hình thức hoặc luật có nhiều lỗ hổng, tạo điều kiện cho tiêu cực và bất công xã hội. Ngược lại sự kết hợp hài hòa giữa chính trị và pháp luật góp phần nâng cao năng lực quản trị và xây dựng nhà nước pháp quyền.
Pháp luật với chính trị độc lập và hội nhập
Trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế, pháp luật phải thể chế hóa các cam kết chính trị đã ký kết trong khối ASEAN CPTPP EVFTA và các tổ chức quốc tế. Sản phẩm pháp luật đặt nền tảng cho việc thực thi các tiêu chuẩn quốc tế và tạo khung cho hoạt động kinh tế văn hóa khoa học công nghệ.
Việc cập nhật và sửa đổi pháp luật không hề đơn giản mà là một diễn trình chính trị phức tạp đòi hỏi sự đồng thuận của nhiều bên như cơ sở đại biểu nhân dân, ngành chức năng, chuyên gia xã hội. Một luật tốt không chỉ phản ánh đường lối chính trị quốc gia mà còn phải phù hợp với chuẩn mực quốc tế được xác định thông qua các tổ chức quốc tế.
Cân bằng giữa chính trị và pháp luật ở Việt Nam
Một trụ cột quan trọng trong sự phát triển bền vững của Việt Nam là xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nhà nước đặt mục tiêu đảm bảo quyền lợi công dân cung cấp dịch vụ công hiệu quả bảo đảm công khai minh bạch và phòng chống tham nhũng. Trong đó pháp luật là công cụ chủ lực để thực thi chính trị bằng cách chuẩn hóa thủ tục kinh tế hành chính và nâng cao trách nhiệm giải trình.
Đồng thời cần bảo vệ quyền tự do ngôn luận hội họp bầu cử và tiếp cận thông tin của người dân. Đây là yếu tố quan trọng giúp nâng cao chất lượng của chính trị, tăng cường sự giám sát của xã hội dân sự đối với nhà nước và thúc đẩy pháp luật trở nên dân chủ hơn.
Thách thức và định hướng hoàn thiện
Thách thức lớn nhất là tình trạng chồng chéo văn bản, luật ra không được thực thi hiệu quả, cơ chế thực hiện chưa được đảm bảo và năng lực giám sát của xã hội dân sự còn hạn chế. Thêm vào đó việc thực thi chưa rõ trách nhiệm dẫn đến quyền lực bị lạm dụng và gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực.
Hướng đi cần xây dựng bộ máy pháp luật đồng bộ và hiệu lực cao bao gồm việc cải cách thể chế nâng cao nhận thức xã hội và tăng cường kỷ cương. Phải đảm bảo tính độc lập của tòa án nâng cao chất lượng đại biểu trong hệ thống chính trị và cho phép ý kiến của chuyên gia và công dân đóng góp vào quá trình xây dựng luật. Một nền chính trị hiện đại phải dựa trên pháp luật minh bạch và đúng chuẩn mực quốc tế đồng thời phù hợp với văn hóa và hoàn cảnh dân tộc.
Chính trị với pháp luật là hai trụ cột không thể tách rời trong tiến trình xây dựng một xã hội phát triển bền vững công bằng. Chính trị tạo ra tầm nhìn chiến lược pháp luật thể chế hóa thành công cụ ổn định xã hội. Khi hai yếu tố này hoạt động đồng bộ với bổ sung sẽ hình thành nhà nước pháp quyền dân chủ có đủ khả năng giải quyết tồn tại chuẩn bị tốt cho tương lai hội nhập. Dưới góc độ thực tế mỗi người dân cũng cần nâng cao hiểu biết để đóng góp cho quá trình xây dựng pháp luật giám sát chính trị cách hiệu quả văn minh hơn.