Trong xã hội hiện đại bên cạnh các hệ thống an sinh xã hội chính thức do nhà nước vận hành, những tổ chức nhân đạo như Hội Chữ thập đỏ giữ vai trò thiết yếu trong giúp đỡ người yếu thế với ứng phó thảm họa bảo vệ sức khỏe cộng đồng thúc đẩy giá trị nhân văn không chỉ hoạt động theo tinh thần thiện nguyện Hội Chữ thập đỏ Việt Nam còn được pháp luật chính thức thừa nhận bảo vệ thông qua Luật hoạt động chữ thập đỏ. Là nền tảng pháp lý quan trọng định hình cách tổ chức vận hành, cách thức xã hội tham gia với trách nhiệm quản lý nhà nước trong lĩnh vực nhân đạo.
Bản chất và vai trò của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam
Hội Chữ thập đỏ Việt Nam là tổ chức xã hội hoạt động nhân đạo có hệ thống tổ chức từ trung ương đến địa phương được thành lập theo quy định của pháp luật. Hội là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và cũng là thành viên chính thức của Phong trào Chữ thập đỏ và Trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế.
Với vai trò là cầu nối giữa nhà nước và cộng đồng trong công tác nhân đạo, Hội Chữ thập đỏ thực hiện nhiều hoạt động như cứu trợ khẩn cấp hay chăm sóc sức khỏe với tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng cả tổ chức hiến máu, sơ cấp cứu ban đầu rồi thì giúp đỡ người yếu thế vượt qua hoàn cảnh khó khăn. Đặc biệt trong các tình huống thiên tai, dịch bệnh, Hội đóng vai trò then chốt trong hỗ trợ kịp thời cho người dân và huy động nguồn lực xã hội.
Luật hoạt động chữ thập đỏ và nội dung chính
Luật hoạt động chữ thập đỏ được ban hành nhằm khẳng định vị thế pháp lý của tổ chức này trong hệ thống chính trị và đời sống xã hội. Luật xác định rõ phạm vi điều chỉnh bao gồm tổ chức, hoạt động, quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực chữ thập đỏ tại Việt Nam.
Một trong những nội dung quan trọng là quy định về các hoạt động chủ yếu của Hội. Luật nêu rõ Hội có thể thực hiện cứu trợ nhân đạo trong thiên tai, thảm họa, dịch bệnh; trợ giúp các nhóm người yếu thế như trẻ mồ côi, người khuyết tật, người nghèo; tổ chức sơ cấp cứu ban đầu tại cộng đồng và nơi công cộng; tham gia chăm sóc sức khỏe nhân dân hiến máu nhân đạo hiến mô tạng và xác vì mục tiêu khoa học.
Ngoài ra luật cũng quy định trách nhiệm của nhà nước trong việc hỗ trợ hoạt động chữ thập đỏ bao gồm cấp kinh phí hỗ trợ phương tiện tạo điều kiện thuận lợi về thủ tục hành chính với cả phối hợp liên ngành khi có các tình huống khẩn cấp.
Tổ chức hệ thống và điều lệ Hội Chữ thập đỏ
Hội Chữ thập đỏ được tổ chức theo hệ thống từ trung ương đến địa phương gồm bốn cấp. Hội cấp xã, huyện, tỉnh và trung ương có cơ cấu tổ chức độc lập có chức năng tổ chức hoạt động theo nhiệm vụ được giao và theo quy định của Điều lệ Hội.
Điều lệ Hội là văn bản quy định cụ thể về nguyên tắc tổ chức, điều kiện gia nhập, quyền và nghĩa vụ của hội viên, cơ chế điều hành và phương thức hoạt động. Một điểm đáng chú ý trong Điều lệ là Hội hoạt động theo nguyên tắc trung lập, độc lập, nhân đạo, không phân biệt đối xử, tự nguyện, minh bạch và tuân thủ pháp luật.
Cơ quan lãnh đạo cao nhất của Hội là Đại hội đại biểu toàn quốc tổ chức theo định kỳ. Giữa hai kỳ đại hội ban chấp hành Trung ương có nhiệm vụ điều hành các hoạt động với triển khai thực hiện nghị quyết.
Trách nhiệm của các cơ quan nhà nước và mối quan hệ phối hợp
Để bảo đảm hoạt động của Hội được đồng bộ và hiệu quả luật quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan nhà nước. Bộ Nội vụ là đơn vị chủ trì trong việc xây dựng và hướng dẫn cơ chế hoạt động. Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch Đầu tư có trách nhiệm cân đối và cấp ngân sách cho các hoạt động trọng điểm của Hội.
Bộ Y tế phối hợp chặt chẽ trong các chương trình hiến máu nhân đạo chăm sóc sức khỏe cộng đồng và sơ cấp cứu. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cũng tham gia trong việc triển khai chương trình nhân đạo tại các trường học và hỗ trợ người yếu thế.
Các địa phương có trách nhiệm chỉ đạo Hội cấp tỉnh, huyện, xã hoạt động đúng pháp luật phù hợp với đặc điểm thực tế và kịp thời ứng phó khi có thiên tai, dịch bệnh xảy ra.
Nguồn lực và quản lý tài chính
Hoạt động nhân đạo không thể thiếu nguồn lực tài chính và vật chất. Luật hoạt động chữ thập đỏ cho phép Hội huy động đóng góp từ cá nhân hay tổ chức trong và ngoài nước tiếp nhận viện trợ nhân đạo và nguồn lực do nhà nước cấp. Mọi khoản quyên góp phải được công khai minh bạch có chứng từ có báo cáo kiểm toán rõ ràng.
Hội cũng có thể thành lập quỹ chữ thập đỏ để duy trì các hoạt động lâu dài. Việc sử dụng quỹ phải đúng mục đích không vì lợi ích cá nhân hay nhóm lợi ích nào. Nếu có hành vi sai phạm hay tổ chức hoặc cá nhân vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật.
Bảo vệ biểu tượng và giá trị nhân đạo
Luật nghiêm cấm mọi hành vi sử dụng biểu tượng chữ thập đỏ vào mục đích trái pháp luật hoặc thương mại hóa. Việc gắn biểu tượng chữ thập đỏ lên xe, cơ sở y tế, các hoạt động khác chỉ được phép khi có sự đồng ý của Hội và phải sử dụng đúng theo nguyên tắc nhân đạo.
Ngoài ra luật cũng cấm hành vi lợi dụng danh nghĩa chữ thập đỏ để quyên góp gian lận chiếm đoạt tài sản với xâm phạm quyền lợi người yếu thế. Việc bảo vệ uy tín và sự tin tưởng của cộng đồng vào Hội là nhiệm vụ then chốt để duy trì tính bền vững của các hoạt động nhân đạo.
Luật hoạt động chữ thập đỏ cùng với Điều lệ Hội Chữ thập đỏ Việt Nam không chỉ xác định rõ ràng vai trò với cơ chế tổ chức của Hội mà còn tạo nền tảng pháp lý vững chắc để đảm bảo tính nhân đạo, minh bạch hiệu quả trong mỗi hoạt động. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh ngày càng diễn biến phức tạp, vai trò của Hội càng trở nên quan trọng cho nên xây dựng một hệ thống pháp lý đồng bộ sát với thực tiễn không chỉ giúp tăng cường hiệu quả cứu trợ còn lan tỏa tinh thần nhân văn trong toàn xã hội. Mỗi người dân mỗi tổ chức đều có thể đồng hành cùng Hội bằng sự hiểu biết với hành động cụ thể để góp phần xây dựng một cộng đồng nhân ái, đoàn kết, bền vững.