Từ hàng ngàn năm trước tổ tiên người Việt và nhiều nền văn minh phương Đông đã vận dụng học thuyết âm dương ngũ hành vào y học, phong thủy, nông nghiệp cả đạo đức sống. Dù mang tính huyền học nhưng những quy luật này phản ánh một cách nhìn sâu sắc về tự nhiên, con người và vũ trụ. Ngày nay khi khoa học phát triển nhiều người vẫn tìm về âm dương ngũ hành như một công cụ lý giải sự hài hòa mất cân bằng với tìm kiếm sự điều chỉnh trong cuộc sống.
Vậy luật ngũ hành tương sinh tương khắc là gì, mối liên hệ với âm dương ra sao có ý nghĩa gì với đời sống hiện đại, bài viết này sẽ lý giải cụ thể.
Ngũ hành là gì và vai trò trong triết học phương Đông
Ngũ hành là học thuyết về năm yếu tố cơ bản hình thành nên vạn vật gồm Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Không phải là vật chất cụ thể, ngũ hành được xem như năm trạng thái vận động, chuyển hóa của tự nhiên. Mỗi hành đại diện cho một nhóm đặc tính, ví dụ Kim tượng trưng cho sự sắc bén, lạnh, cứng rắn. Mộc đại diện cho sự sinh trưởng, mềm mại, linh hoạt. Thủy mang tính lan tỏa, mát lạnh, mềm mại. Hỏa là sự bốc lên, nhiệt huyết, mãnh liệt. Thổ thể hiện tính ổn định, nuôi dưỡng và trung hòa.
Ngũ hành không tồn tại riêng lẻ mà luôn vận động theo hai nguyên lý chính là tương sinh và tương khắc. Tương sinh là quá trình hỗ trợ, nuôi dưỡng, phát triển. Tương khắc là quá trình kiểm soát, tiết chế và giữ cân bằng.
Quy luật tương sinh tương khắc của ngũ hành
Tương sinh là nguyên lý cho rằng hành này sinh ra hoặc nuôi dưỡng hành kia, tạo nên vòng tuần hoàn phát triển. Cụ thể
-
Mộc sinh Hỏa vì cây cỏ cháy tạo thành lửa
-
Hỏa sinh Thổ vì lửa đốt mọi thứ trở về đất
-
Thổ sinh Kim vì khoáng chất hình thành trong lòng đất
-
Kim sinh Thủy vì kim loại nung chảy tạo dòng
-
Thủy sinh Mộc vì nước nuôi cây lớn lên
Ngược lại, tương khắc là hành này khống chế, triệt tiêu hành kia để giữ thế cân bằng
-
Mộc khắc Thổ vì rễ cây xuyên phá đất
-
Thổ khắc Thủy vì đất ngăn nước chảy
-
Thủy khắc Hỏa vì nước dập tắt lửa
-
Hỏa khắc Kim vì lửa làm chảy kim loại
-
Kim khắc Mộc vì dao rìu chặt được cây
Tương sinh giúp duy trì sự phát triển, tương khắc giữ mọi thứ không vượt giới hạn. Hai nguyên lý này vận hành song song để cân bằng mọi yếu tố trong tự nhiên và con người.
Luật âm dương trong ngũ hành
Âm dương là nguyên lý nền tảng, còn ngũ hành là biểu hiện cụ thể. Mọi vật đều có hai mặt đối lập và bổ sung gọi là âm và dương. Âm là tối, lạnh, nữ tính, tĩnh. Dương là sáng, nóng, nam tính, động. Trong ngũ hành cũng chia thành âm dương của từng hành, ví dụ Mộc có Dương Mộc là cây lớn, mạnh mẽ, Âm Mộc là cây nhỏ, mềm mại. Hỏa có Dương Hỏa là ngọn lửa lớn, Âm Hỏa là than âm ỉ.
Âm dương vận hành theo quy luật tăng giảm, luân phiên. Khi âm cực sẽ sinh dương và ngược lại. Điều này tạo nên sự biến hóa liên tục của vạn vật, không ngừng nghỉ. Sự kết hợp giữa âm dương và ngũ hành tạo thành hệ thống lý luận hoàn chỉnh để giải thích mọi hiện tượng từ thiên nhiên đến sức khỏe con người.
Ứng dụng của ngũ hành âm dương trong đời sống
Dù mang tính triết học cổ điển, ngũ hành và âm dương vẫn có ứng dụng trong nhiều lĩnh vực hiện nay. Trong y học cổ truyền, thầy thuốc dựa vào âm dương ngũ hành để xác định nguyên nhân bệnh, tìm ra cơ chế cân bằng lại các tạng phủ. Trong phong thủy, người ta sử dụng ngũ hành để bố trí không gian sống, lựa chọn vật dụng nhằm tạo dòng năng lượng hài hòa.
Trong đời sống cá nhân, nguyên lý tương sinh tương khắc giúp con người hiểu và điều chỉnh bản thân. Một người quá nóng nảy có thể học cách tiết chế bằng năng lượng Thủy, tức là nhẹ nhàng, mềm mại hơn. Người trầm tính quá mức có thể tăng cường tính Hỏa để chủ động, quyết đoán hơn.
Ngoài ra, trong công việc và mối quan hệ, nguyên lý ngũ hành có thể áp dụng để nhận diện tính cách, phong cách làm việc. Ví dụ người mang hành Kim thường kỷ luật, rõ ràng. Người mang hành Mộc dễ gần, sáng tạo. Hành Thổ điềm đạm, ổn định. Sự kết hợp giữa các hành trong một tập thể có thể tạo nên sự bổ trợ hoặc đối kháng tùy vào mức độ hiểu biết và điều chỉnh.
Ngũ hành trong tình yêu và gia đình
Trong quan hệ tình cảm, người ta cũng vận dụng ngũ hành để lý giải sự hòa hợp hay xung đột. Một cặp đôi mang hành tương sinh có thể dễ hiểu nhau, hỗ trợ nhau phát triển. Ngược lại, nếu thuộc hành tương khắc nhưng biết điều hòa thì mối quan hệ vẫn có thể bền vững nhờ sự bổ sung và điều tiết lẫn nhau.
Ví dụ người mang hành Mộc sống nội tâm, cần được người mang hành Thủy nuôi dưỡng cảm xúc. Nhưng nếu sống cùng người mang hành Kim mạnh mẽ, quyết đoán, đôi bên cần học cách lắng nghe và điều hòa để tránh mâu thuẫn.
Không nên coi ngũ hành là yếu tố quyết định duy nhất nhưng hiểu về nó giúp ta nhìn nhận các mối quan hệ một cách linh hoạt hơn. Bởi mỗi người đều có phần yếu và phần mạnh, sự bù đắp, tương sinh chính là nền tảng để giữ sự cân bằng.
Ngũ hành và phát triển bản thân
Trong phát triển cá nhân, hiểu được mình thuộc hành gì có thể giúp xác định phương hướng học tập, nghề nghiệp hoặc môi trường phù hợp. Người hành Hỏa hợp với nghề năng động, sáng tạo như truyền thông, nghệ thuật, thể thao. Người hành Thổ phù hợp nghề ổn định, quản lý, kế toán. Người hành Thủy có lợi thế về giao tiếp, kinh doanh, ngoại giao.
Ngoài ra còn có thể vận dụng để điều chỉnh tâm lý. Khi cảm thấy mất cân bằng, có thể dùng hình ảnh, màu sắc, không gian mang tính hành bổ trợ để cải thiện cảm xúc. Đây là cách mà ngũ hành trở thành công cụ gần gũi trong phát triển trí tuệ và tinh thần.
Luật ngũ hành tương sinh tương khắc với học thuyết âm dương là những hệ thống tư duy cổ xưa nhưng vẫn mang tính ứng dụng cao trong đời sống hiện đại. Dù không thể thay thế các lý thuyết khoa học những nguyên lý này giúp ta tiếp cận thế giới bằng cách nhìn toàn diện sâu sắc hơn. Hiểu với vận dụng đúng sẽ không chỉ giúp ta cân bằng bản thân còn biết cách dung hòa các mối quan hệ xung quanh.
Điều cốt lõi của âm dương ngũ hành chính là sự hài hòa. Khi mỗi người hiểu rõ bản thân thuộc hành gì đang lệch ở đâu với cần bù đắp điều gì thì sẽ có khả năng sống chủ động tự tại hài hòa hơn với thế giới xung quanh.