Trong quá trình tìm hiểu pháp luật bạn có thể bắt gặp hai khái niệm quan trọng đó là luật hồi tố và luật bất hồi tố. Đây là những nguyên tắc pháp lý cơ bản nhưng rất dễ gây nhầm lẫn nếu không hiểu rõ. Việc một đạo luật có được áp dụng cho những hành vi xảy ra trước thời điểm nó có hiệu lực hay không chính là cốt lõi của vấn đề này. Bài viết sau sẽ giúp bạn nắm rõ bản chất, ý nghĩa, sự khác biệt giữa hai nguyên tắc này.
Luật hồi tố là gì
Luật hồi tố là quy định pháp luật có hiệu lực trở về quá khứ tức là được áp dụng cho những hành vi, sự kiện đã xảy ra trước thời điểm luật có hiệu lực thi hành.
Ví dụ
Nếu một luật mới ban hành vào năm 2025 quy định giảm mức hình phạt cho một hành vi phạm tội được áp dụng cho cả những trường hợp đã phạm tội trước năm 2025 thì luật này có tính hồi tố.
Luật bất hồi tố là gì
Luật bất hồi tố là nguyên tắc không áp dụng quy định pháp luật mới cho những hành vi đã xảy ra trong quá khứ, khi hành vi đó được điều chỉnh bởi một quy định khác đang có hiệu lực tại thời điểm hành vi diễn ra.
Đây là nguyên tắc cơ bản trong xây dựng và áp dụng pháp luật nhằm đảm bảo tính công bằng, ổn định và an toàn pháp lý cho người dân.
Ví dụ
Một người phạm tội vào năm 2020 theo luật hiện hành. Năm 2025 luật mới quy định hình phạt nặng hơn. Người phạm tội đó sẽ không bị áp dụng mức phạt mới nếu tòa xét xử hành vi xảy ra trước khi luật 2025 có hiệu lực. Đây là luật bất hồi tố.
Nguyên tắc áp dụng trong pháp luật Việt Nam
Theo quy định tại Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 và Hiến pháp năm 2013, nguyên tắc bất hồi tố được áp dụng phổ biến ngoại trừ trong một số trường hợp có lợi cho cá nhân, tổ chức.
Cụ thể
-
Luật hình sự có thể hồi tố nếu quy định mới có lợi cho người phạm tội.
-
Luật dân sự thì không hồi tố trừ khi các bên có thỏa thuận.
-
Luật hành chính, thuế, tài chính thường áp dụng nguyên tắc bất hồi tố để đảm bảo tính ổn định.
Vì sao luật thường không hồi tố
Có ba lý do chính
-
Bảo vệ niềm tin pháp lý
Người dân và tổ chức có quyền tin rằng hành vi hợp pháp tại thời điểm thực hiện sẽ không bị phán xét lại khi luật thay đổi sau đó. -
Tránh tùy tiện bảo đảm công bằng
Nếu luật hồi tố một cách tùy tiện có thể dẫn đến việc xử lý không công bằng, vi phạm nguyên tắc pháp quyền. -
Ổn định hệ thống pháp luật
Luật pháp cần rõ ràng dễ dự đoán và ổn định. Hồi tố có thể làm xáo trộn các mối quan hệ pháp lý đã được xác lập trước đó.
Trường hợp nào được hồi tố
Pháp luật Việt Nam cho phép hồi tố trong trường hợp có lợi cho người bị tác động. Ví dụ
-
Luật Hình sự sửa đổi quy định mức án nhẹ hơn cho hành vi đã xét xử.
-
Quy định mới miễn giảm thuế cho một nhóm đối tượng áp dụng cả cho thời gian trước đó.
Tuy nhiên việc hồi tố phải được quy định rõ trong luật không được tùy ý diễn giải.
Hiểu đúng về luật hồi tố và luật bất hồi tố là điều cần thiết không chỉ với sinh viên ngành luật mà còn với mọi công dân. Hai khái niệm này tuy đơn giản về mặt hình thức nhưng lại thể hiện những nguyên tắc sâu sắc về công bằng, ổn định pháp lý và quyền con người. Trong mọi trường hợp việc áp dụng hay không áp dụng hồi tố phải dựa trên cơ sở pháp lý rõ ràng và mục tiêu bảo vệ lợi ích chính đáng của xã hội.